Analysis of Gender Roles in Primary School (1st to 4th Grade) Turkish Textbooks.

Abstract

\ufeff Problem Durumu: Cinsiyete toplumsal bakis acisi, cocuklar tarafindan dogrudan ya da dolayli yollarla kazanilmaktadir. Ders kitaplari, cocuklarin toplumsal cinsiyet kalip yargilarini acik ya da ortuk etkileme gucune sahip onemli, ucuz, kolay ulasilabilir materyallerdir. Bu calismada resimler ve metinler incelenerek, cocuklara nasil mesajlar verildigi belirlenmektedir. Metinlerdeki karakterlerin cinsiyet rolleri Bem’in gelistirdigi envanterde yer verilen kadinsi, erkeksi ve sosyal kabul edilirlikle ilgili sifatlara gore siniflanmaktadir. Her kadin ve erkek duruma gore kadinsi ya da erkeksi roller gosterebilir. Androjen kimlik, cinsiyetler arasindaki benzerlikleri farkliliklardan daha fazla ortaya koyabilir. Bireyler kendi cinsiyeti ve karsi cinsi anlarsa toplumsal birliktelik guclenecektir. Arastirmanin Amaci: Bu calismada ilkokul 1-4. sinif Turkce ders kitaplarindaki metin karakterlerinin cinsiyet rolleri BEM’in Cinsiyet Rolleri Envanteri ve resimler ise toplumsal cinsiyet kalip yargilari acisindan incelenmistir. Arastirmanin Yontemi: Ilkokul 1-4. sinif Turkce ders kitaplarindaki metin karakterlerinin cinsiyet rolleri BEM’in Cinsiyet Rolleri Envanteri, resimler ise toplumsal cinsiyet kalipyargilari acisindan incelemek amaciyla dokuman incelemesi yapilmistir. Calismada ilkokul Turkce 1-4. Sinif on iki kitap bu arastirmanin calisma materyalini olusturmaktadir. Burdur ilinde 2015-2016 egitim ogretim yilinda okutulan kitaplar arasindan secim yapilmistir. Arastirmada metinlerdeki karakterleri degerlendirmek icin BEM’in Cinsiyet Rolleri Envanterine gore duzenlenmis “Metin Degerlendirme Formu” ve resimleri degerlendirmek icin “Resim Degerlendirme Formu” kullanilmistir. Metin karakterlerini degerlendirme formu . Bem, cinsiyet rollerini test etmek icin, bir olcek gelistirmistir. Erkeksilik (20 madde), kadinsilik (20 madde) ve sosyal kabul edilirlik (20 madde) olmak uzere uc alt olcekten, toplam 60 maddeden olusmaktadir. Bem’in kisa formu (20 kadinsi, 20 erkeksi) Turkce’ye Kavuncu (1987) tarafindan uyarlanmis, gecerlik guvenirlik calismasi Dokmen (1999) tarafindan yapilmistir.\xa0 Resim Degerlendirme Formu . Alanda yapilan calismalardan yola cikilarak madde havuzu olusturulmustur. Uzman gorusleri ve on uygulama calismalari ile forma son sekli verilmistir. Resim degerlendirme formu; kadin-erkek sayisi, kadin ve erkeklerde kullanilan renkler, giyilen kiyafetler, isbolumu, meslekler, karakterlerin fiziksel gorunusleri, aile yapisi (cekirdek aile, genis aile, tek ebeveynli aile ve parcalanmis aile) maddelerinden olusmaktadir. 3. Sinif Turkce 3. Kitabi uc arastirmaci tarafindan ayri ayri hem resim hem de metin acisindan incelenmistir. Resim Degerlendirme Formu, puanlayicilar arasi guvenirlik puani (Miles, Huberman, 1994).81 olarak bulunmustur.\xa0 Metindeki karakterlerin cinsiyet rollerini incelenmek amaciyla, Bem’in olceginde yer verdigi kadinsi, erkeksi ve sosyal kabul edilirlik sifatlarindan (Dokmen, 1999, Holt, Ellis, 1998, Monto, 1993) yararlanilmistir. Envanterin gecerlik calismasi, degisen toplumsal kosullardan dolayi Holt ve Ellis (1999) tarafindan tekrarlanmis ve envanterde kullanilan cinsiyet rolleri ile ilgili sifatlarin gecerli oldugu belirlenmistir. Turkce’ye kisa form cevrildigi icin kalan sosyal kabul edilirlikle ilgili 20 sifat ikinci arastirmaci tarafindan Turkce’ye cevrilmis, Ingilizce Ogretmenligi Anabilim Dalindan bir uzman tarafindan da kontrol edilmistir. Form tema adi, metin adi, karakter adi, roller, kadinsi, erkeksi ve sosyal kabul edilirlik maddelerinden olusmaktadir. Veriler, nitel arastirma analiz yontemlerinden betimsel analiz ile degerlendirilmistir. Arastirmanin Bulgulari: Metinlerdeki karakterlerde kadinsi, erkeksi ve sosyal kabul edilirlik rolleri incelenmistir. Ucuncu sinif Turkce Kitabinda 14 kadin karakter; 24 kadinsi, 11 erkeksi, 12 sosyal kabul edilirlik rollerine sahip olarak betimlenmistir. Metinlerdeki 12 erkek karakter; 24 kadinsi, 28 erkeksi ve 10 sosyal kabul edilirlik rollerine sahiptir. Metinlerde cinsiyeti belirtilmeyen 17 karakter, 22 kadinsi, 7 erkeksi, 13 sosyal kabul edilirlik rollerine sahiptir. Arastirmada resimlerde birinci sinif ders kitabinda 216 kadin, 263 erkek, ikinci sinif kitabinda 132 kadin, 270 erkek, ucuncu sinif kitabinda 173 kadin, 244 erkek, dorduncu sinif kitabinda 155 kadin, 225 erkek resmi bulunmaktadir. Kadinlar; ogrenci (n=16), ciftci (n=8), ogretmen (n=5), isci (n=4), sporcu (n=3), asker (n=3), bilim insani (n=3), hemsire (n=2), manav, doktor, garson, resepsiyon gorevlisi, astronot olarak resimlenmistir. Erkekler; asker (n=39), coban (n=10), ciftci (n=9), ogrenci (n=8), isci (n=8), astronot (n=6), bilim adami (n=4), sultan (n=4), sporcu (n=4), mimar (n=3), cirak (n=3), muhendis (n=3), arici (n=2), firinci (n=2), doktor (n=2), antrenor (n=2), dondurmaci, futbolcu, seyis, manav, pazarci, davulcu, berber, ogretmen, kantinci, hakem, polis, sigortaci, matador, garson, sofor, spiker gibi erkekler bir cok meslegi yapmaktadir. Arastirmanin Sonuclari ve Onerileri: Metinlerde erkek karakterler kadinsi ve erkeksi roller, kadin karakterler de kadinsi ve erkeksi roller gostermektedirler. Karakterlerin androjen roller gosterdigi gorulurken, bu ozelliklere sahip karakterlerin oldugu daha fazla metne yer verilmesinin cocuklarin cinsiyet ile ilgili dusuncelerini olumlu etkileyebilecegi soylenebilir. Bazi metinlerin en onemli ozelliklerinden biri de karakterlerin cinsiyetinin belirtilmemis olmasidir. Bu da okuyucunun, kendi cinsiyetini temel alarak, karakterleri zihninde canlandirmasini saglayabilir. Ilkokul Turkce ders kitaplarinda erkek sayilari kadin sayilarindan sayica daha fazladir. Erkeklerin sayilari resimlerde fazla oldugu icin, bireylerin bulundugu butun ortamlar erkeklerin lehinedir. Kitaplarda kadin ve erkek resimlerinde butun renklerin kullanildigi gorulmektedir. Erkeklerin kadinlara gore daha farkli mesleklerde resmedildigi gorulmektedir. Ders kitaplarinda kadinlarin ev ile alakali daha fazla resmi bulunmaktadir. Anahtar Sozcukler: Ders kitaplari, Toplumsal cinsiyet, Androjenlik, Bem.