Sáng kiến Hòa bình Ả Rập là vấn đề then chốt trong tiến trình hòa bình Trung Đông kể từ khi được đề xuất tại hội nghị thượng đỉnh Liên đoàn Ả Rập ở Beirut năm 2002. Sáng kiến này được tất cả các thành viên của Liên đoàn Ả Rập ủng hộ, nhằm mục đích chấm dứt xung đột Ả Rập-Israel, ủng hộ việc Israel rút quân hoàn toàn khỏi các vùng lãnh thổ bị chiếm đóng và thành lập một nhà nước Palestine với thủ đô là Jerusalem. Sáng kiến Hòa bình Ả Rập không chỉ là một đề xuất hòa giải mà còn là một cách đạt được sự ổn định trong khu vực bằng cách bình thường hóa quan hệ giữa thế giới Ả Rập và Israel.
Nội dung cốt lõi của sáng kiến bao gồm: Israel rút quân hoàn toàn khỏi các vùng lãnh thổ trước năm 1967, giải quyết vấn đề người tị nạn Palestine và thành lập một nhà nước Palestine độc lập.
Trước khi Sáng kiến Hòa bình của người Ả Rập xuất hiện, khu vực Palestine đang phải đối mặt với tình trạng xung đột bạo lực ngày càng gia tăng. Vụ thảm sát Lễ Vượt Qua ở Palestine vào tháng 3 năm 2002 khiến 30 người Israel thiệt mạng đã đặt ra thách thức rất lớn đối với việc thúc đẩy sáng kiến hòa bình này. Sự cố này không chỉ làm ảnh hưởng đến sáng kiến hòa bình mà còn khiến cộng đồng quốc tế nghi ngờ về hiệu quả của sáng kiến này trong tương lai.
Sáng kiến Hòa bình Ả Rập là nỗ lực lớn nhằm chấm dứt tình trạng bất ổn sau hội nghị thượng đỉnh Kemp-David năm 2000 không thành công.
Sau khi được thúc đẩy lần đầu tiên vào năm 2002, sáng kiến này đã được tái khẳng định tại các hội nghị thượng đỉnh Ả Rập năm 2007 và 2017. Đặc biệt vào năm 2007, các nhà lãnh đạo từ 22 quốc gia thành viên đã cùng tham dự cuộc họp để nhấn mạnh tính cấp thiết của tiến trình hòa bình Trung Đông. Vào thời điểm đó, Quốc vương Abdullah của Ả Rập Xê Út nhấn mạnh rằng nền tảng của hòa bình phải được xây dựng trên nền tảng công lý và công bằng, đồng thời kêu gọi cộng đồng quốc tế tích cực hỗ trợ sáng kiến này.
Sáng kiến hòa bình của Liên đoàn Ả Rập với Israel không chỉ là cơ hội tuyệt vời để chứng minh lập trường của mình mà còn mở ra lối thoát đầy hy vọng cho cuộc xung đột kéo dài.
Trong các cuộc họp này, Hoa Kỳ đã bày tỏ sự ủng hộ đối với sáng kiến này, đặc biệt là người phát ngôn của chính quyền George W. Bush đã ca ngợi sự can đảm của ý tưởng này. Theo quan điểm của họ, bình thường hóa quan hệ giữa các nước Ả Rập và Israel có thể mang lại sự ổn định lâu dài cho khu vực. Tuy nhiên, thực tế phức tạp hơn thế. Phản ứng của chính phủ Israel trước sáng kiến này khá hờ hững, đặc biệt là dưới thời Thủ tướng Ariel Sharon khi đó, người cho rằng đề xuất này không đáp ứng được nhu cầu an ninh của Israel.
Theo góc nhìn lịch sử, Sáng kiến Hòa bình Ả Rập đánh dấu sự thay đổi lớn trong chính sách đối ngoại kể từ năm 1967. "Ba Không" được đề xuất trong Nghị quyết Katoom vào thời điểm đó, cụ thể là hòa bình trong tương lai và các chính sách ngoại giao trong mọi khía cạnh, đã khiến nhiều nỗ lực hòa bình bị đe dọa. Chỉ đến khi Sáng kiến Hòa bình Ả Rập được đề xuất vào năm 2002, sức sống mới mới được truyền vào đàm phán hòa bình. Trong bối cảnh này, tác động của sáng kiến hòa bình đối với tình hình Trung Đông đã dần trở nên rõ ràng.
Tuy nhiên, việc thực hiện kế hoạch gặp rất nhiều khó khăn. Những chia rẽ chính trị trong nội bộ Palestine và lập trường của nhóm Hồi giáo Hamas gây ra trở ngại lớn cho việc ủng hộ tiến trình hòa bình. Mặc dù Hamas đã bày tỏ sự chấp nhận sáng kiến này vào một số thời điểm sau khi nó được đưa ra, nhưng các chính sách thất thường của họ đã khiến họ trở thành bên phản đối trong các cuộc đàm phán hòa bình. Cùng lúc đó, lực lượng cánh hữu của Israel tỏ ra nghi ngờ bất kỳ hình thức nhượng bộ nào, đặc biệt là về vấn đề hồi hương người tị nạn.
Như một số nhà bình luận quốc tế đã nói, Sáng kiến Hòa bình của người Ả Rập không chỉ cần có phản ứng từ Israel và Palestine mà còn cần sự tham gia và hỗ trợ của các cường quốc quốc tế khác.
Mặc dù vậy, Sáng kiến Hòa bình Ả Rập vẫn được coi là một phần không thể thiếu của tiến trình hòa bình Trung Đông. Các quốc gia đang ngày càng chú ý đến vấn đề này, đặc biệt là vào thời điểm quan trọng khi thế giới đang tìm cách giải quyết xung đột. Như nhiều chuyên gia đã nói, những thay đổi về địa chính trị và sự xuất hiện của những tình hình mới đã khiến con đường đi đến hòa bình ở Trung Đông trở nên quanh co hơn nhưng vẫn cần thiết.
Nhìn về tương lai, liệu Sáng kiến Hòa bình Ả Rập có thực sự đạt được mục đích ban đầu và mang lại hòa bình lâu dài hay không vẫn là câu hỏi đáng suy ngẫm?