Năm 1978, Đặng Tiểu Bình trở thành nhà lãnh đạo cao nhất của Trung Quốc và bắt đầu quá trình cải cách chính trị và kinh tế sâu sắc được biết đến rộng rãi với tên gọi "cải cách và mở cửa". Từ khi Mao Trạch Đông qua đời năm 1976, Trung Quốc đã trải qua những biến động chính trị và khó khăn kinh tế to lớn. Đặng Tiểu Bình, với sự lãnh đạo xuất chúng của mình, đã thành công trong việc khuấy động vùng đất này và đưa nó vào con đường hiện đại hóa.
Đặng Tiểu Bình từng nói: "Ổn định là điều kiện tiên quyết cho phát triển, phát triển là nền tảng của ổn định."
Các biện pháp cải cách của Đặng Tiểu Bình đầu tiên tập trung vào việc ổn định cơ cấu chính trị. Chính sách "lập lại trật tự từ hỗn loạn" mà ông thực hiện nhằm mục đích khắc phục tình trạng hỗn loạn do Cách mạng Văn hóa gây ra và khôi phục lại pháp quyền và trật tự. Ông đã khôi phục địa vị cho nhiều trí thức và viên chức bị đàn áp, nỗ lực thiết lập một môi trường chính trị lý trí và hòa bình hơn, đồng thời đặt nền tảng cho việc thực hiện các cải cách kinh tế.
Sau đó, Đặng Tiểu Bình đã đưa ra các yếu tố của nền kinh tế thị trường, một động thái đã thay đổi cách thức vận hành của nền kinh tế Trung Quốc. Chính phủ đã thành lập một số khu kinh tế đặc biệt và cho phép đầu tư và thương mại nước ngoài. Những chính sách này nhanh chóng kích thích tăng trưởng kinh tế và thu hút một lượng lớn đầu tư nước ngoài. Trong số các đặc khu kinh tế này, Thâm Quyến nổi bật như một hình mẫu về sự thịnh vượng kinh tế và là biểu tượng cho sự thành công của cải cách.
Đặng Tiểu Bình từng nhấn mạnh: "Mèo đen hay mèo trắng không quan trọng, miễn là bắt được chuột thì đó là mèo tốt."
Câu này thể hiện phong cách thực dụng của Đặng Tiểu Bình. Ông và những người ủng hộ ông tập trung vào tăng trưởng kinh tế và cải thiện đời sống người dân thay vì ý thức hệ. Ông thúc đẩy cải cách chính sách tập thể hóa nông nghiệp, xóa bỏ chế độ công xã nhân dân quy mô lớn, cho phép nông dân hoạt động độc lập theo nhu cầu thị trường, tăng mạnh sản lượng nông nghiệp và giảm thiểu nạn đói.
Những cải cách của Đặng Tiểu Bình không chỉ giới hạn trong lĩnh vực kinh tế. Ông còn tiến hành những đổi mới ở nhiều cấp độ khác nhau trong giáo dục, khoa học công nghệ và chính sách dân số. Ông đã thực hiện chế độ giáo dục bắt buộc chín năm, nâng cao chất lượng văn hóa của người dân và đưa ra chính sách một con, mỗi gia đình chỉ có một người để giải quyết vấn đề gia tăng dân số quá mức vào thời điểm đó. Những biện pháp này đã có tác động sâu sắc đến cơ cấu xã hội của Trung Quốc.
Sự chú trọng của Đặng Tiểu Bình vào khoa học và công nghệ được thể hiện trong "Kế hoạch 863" của ông, thúc đẩy sự phát triển vượt bậc của khoa học và công nghệ Trung Quốc.
Trong nhiệm kỳ của ông, nền kinh tế Trung Quốc tiếp tục tăng trưởng và dần trở thành một trong những nền kinh tế cạnh tranh nhất thế giới. Theo thống kê, tốc độ tăng trưởng GDP trung bình hàng năm của Trung Quốc đạt gần 10% vào những năm 1980. Chính sách cải cách và mở cửa của Đặng Tiểu Bình đã thúc đẩy quá trình đô thị hóa, hàng trăm triệu nông dân chuyển đến thành phố, tìm được công việc tương đối ổn định và cải thiện mức sống.
Tuy nhiên, con đường cải cách của Đặng Tiểu Bình không hoàn toàn bằng phẳng. Phản ứng của ông trước cuộc biểu tình Thiên An Môn năm 1989 đã gây ra nhiều vụ bê bối trong và ngoài nước, và ở một mức độ nào đó đã kìm hãm các cải cách chính trị của ông. Cho đến ngày nay, sự việc này vẫn là một điểm nhức nhối trong chính trường Trung Quốc và cũng đặt ra câu hỏi về tính chính danh của chế độ của ông cũng như hướng cải cách.
Mặc dù phong cách lãnh đạo và các biện pháp chính sách của Đặng Tiểu Bình gây ra nhiều tranh cãi, nhưng không thể phủ nhận rằng ông đã đặt nền tảng vững chắc cho sự phát triển kinh tế và hiện đại hóa của Trung Quốc.
Sau khi Đặng qua đời vào năm 1997, các cơ chế cải cách và mở cửa mà ông thiết lập vẫn tiếp tục được thúc đẩy. Khi ban lãnh đạo mới thay thế Đặng và tiếp tục các cuộc cải cách, nhiều chính sách khác nhau liên tục được điều chỉnh và thích ứng với các điều kiện toàn cầu hiện tại. Về tương lai phát triển của Trung Quốc, nhiều người đang tự hỏi: Liệu những cải cách của Đặng Tiểu Bình có tiếp tục đưa Trung Quốc tới một tương lai vững mạnh hơn không?