Với tốc độ toàn cầu hóa ngày càng nhanh, an ninh hàng hải đã trở thành vấn đề quan trọng trong cộng đồng quốc tế. Đại dương không chỉ là tuyến đường vận chuyển vật tư chính mà còn là nơi để các quốc gia phô trương sức mạnh quân sự. Tuy nhiên, điều này cũng kéo theo một loạt thách thức và mối đe dọa đối với an ninh hàng hải, dần dần trở thành mối quan tâm chính của các chính phủ và tổ chức quốc tế.
Định nghĩa về an ninh hàng hải khác nhau tùy theo quốc gia và khu vực, bao gồm nhiều lĩnh vực từ an ninh quốc gia, bảo vệ môi trường biển đến phát triển kinh tế và an ninh con người.
Các vấn đề liên quan đến an ninh hàng hải bao gồm cướp biển, cướp tàu, buôn người và vận chuyển hàng hóa bất hợp pháp, ô nhiễm biển, thậm chí cả chiến tranh xuyên quốc gia và hoạt động khủng bố. Những diễn biến trong khu vực, như tranh chấp lãnh thổ ở Biển Đông và xung đột ở Eo biển Hormuz, đã làm phức tạp thêm an ninh hàng hải. Trong lịch sử, khái niệm về luật đại dương và quyền lực đã phát triển, từ "biển của tôi" của thời La Mã đến Công ước Liên hợp quốc về Luật biển hiện đại. Đại dương không còn là phạm vi mà bất kỳ quốc gia nào có thể kiểm soát một mình, nhưng các quốc gia đã các quyền khác nhau đối với tài nguyên biển. Sự cạnh tranh vẫn cực kỳ khốc liệt.
Chiến tranh và tranh chấp tại nhiều thời điểm khác nhau luôn ảnh hưởng đến an ninh đại dương, đặc biệt là trong những năm xảy ra các cuộc tấn công khủng bố và cướp biển tràn lan, khiến các quốc gia dần phải xem xét lại chiến lược an ninh đại dương của mình.
Với sự phát triển của khoa học công nghệ, những thách thức về an ninh hàng hải đã dần mở rộng sang lĩnh vực an ninh mạng. Ngày nay, nhiều tàu hiện đại phụ thuộc rất nhiều vào hệ thống máy tính, vì vậy việc bảo vệ chúng khỏi các cuộc tấn công mạng ngày càng trở nên quan trọng. Với sự trỗi dậy của khái niệm "chiến tranh mạng", các quốc gia đã dần cải thiện các biện pháp nghiên cứu và phát triển cũng như ứng phó của mình về vấn đề này. Đặc biệt, vào năm 2021, Tổ chức Hàng hải Quốc tế đã yêu cầu đưa an ninh mạng vào quản lý an toàn tàu biển.
Từ khái niệm truyền thống về sức mạnh hàng hải đến các vấn đề an ninh mạng phức tạp hơn ngày nay, phạm vi an ninh hàng hải đang ngày càng rộng hơn, liên quan đến nhiều yếu tố ngoài lãnh thổ.
Cướp biển thường xuyên xảy ra trên khắp thế giới, đặc biệt là ở Vịnh Guinea ở Tây Phi, bờ biển Somalia và Eo biển Malacca ở Đông Nam Á, được coi là những khu vực có tỷ lệ cướp biển toàn cầu cao. Theo Cục Hàng hải Quốc tế, các vụ cướp biển ở những khu vực này đã gia tăng vào năm 2020, đặc biệt là các vụ bắt cóc con tin, làm tăng đáng kể rủi ro an ninh đối với hoạt động vận chuyển thương mại.
Năm 2020, vùng biển ngoài khơi Tây Phi trở thành vùng biển nguy hiểm nhất thế giới, với khoảng 90% vụ bắt cóc trên biển xảy ra ở đây.
Ngoài nạn cướp biển, các hoạt động khủng bố trên biển còn gây ra mối đe dọa tới an ninh. Định nghĩa về khủng bố hàng hải của cộng đồng quốc tế nêu rõ rằng nó bao gồm các cuộc tấn công vào tàu thuyền, cơ sở ngoài khơi hoặc thành phố ven biển. Kể từ sự kiện 11/9, các nước đã cải thiện hợp tác và các biện pháp phòng ngừa về an ninh hàng hải, điều này đã làm giảm nguy cơ tấn công khủng bố trên biển ở một mức độ nhất định. Tuy nhiên, giám sát và phòng ngừa vẫn cần được tăng cường để đảm bảo an toàn cho các tuyến đường thủy .
Vấn đề về ranh giới biển và vùng biển lãnh thổ được quy định trong luật biển quốc tế là nguồn gốc chính gây ra tranh chấp giữa các quốc gia. Trong bối cảnh tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc ở Biển Đông đang leo thang, các nước liên quan đang tích cực bảo vệ quyền và lợi ích hàng hải của mình, điều này đã gây ra chạy đua vũ trang và tăng cường các hoạt động quân sự trên biển, làm gia tăng thêm căng thẳng.
Các tranh chấp hàng hải trên thế giới ngày nay không chỉ phản ánh sự cạnh tranh chiến lược giữa các quốc gia mà còn phản ánh sự phụ thuộc và kiểm soát tài nguyên.
Nhìn chung, các vấn đề an ninh hàng hải rất rộng và đa dạng, từ các cuộc xung đột quân sự truyền thống đến tội phạm hàng hải do các tác nhân phi nhà nước gây ra cho đến các thách thức về an ninh mạng, mỗi vấn đề đều đòi hỏi sự hợp tác quốc tế và phản ứng của cơ quan lập pháp. Tuy nhiên, khi đối mặt với những mối đe dọa an ninh hàng hải phức tạp này, liệu các quốc gia có thể phối hợp hành động hiệu quả để giải quyết những thách thức mới có thể phát sinh trong tương lai hay không?