Language
Country/Area
No result found
Nguồn gốc bí ẩn của các ngôn ngữ Đông Iran: Tại sao lịch sử của chúng lại phức tạp đến vậy?
Là một nhóm nhỏ của ngôn ngữ Iran, các ngôn ngữ Đông Iran có nguồn gốc lâu dài và phức tạp. Sự phát triển của các ngôn ngữ này bắt nguồn từ thời Trung Iran (thế kỷ thứ 4 trước Công nguyên đến thế kỷ thứ 9 sau Công nguyên). Trong số đó, tiếng Avestan thường được coi là đại diện cho các ngôn ngữ Đông Iran sơ khai. Các ngôn ngữ Đông Iran giữ lại các âm tiết cuối cùng, trái ngược hoàn toàn với các phương ngữ Iran trung Tây. Hiện nay, ngôn ngữ Đông Iran lớn nhất là tiếng Pashto, với ít nhất 80 triệu người nói, chủ yếu phân bố giữa sông Ox ở Afghanistan và sông Indus ở Pakistan.
Với tác động của các cuộc chinh phục của người Ả Rập, tiếng Ba Tư (hay Dari) thời trung cổ đã lan rộng nhanh chóng khắp khu vực, cuối cùng dẫn đến sự sụp đổ dần dần của các ngôn ngữ Đông Iran khác.
Theo phân loại ngôn ngữ, các ngôn ngữ Đông Iran bao gồm nhiều tiểu thể loại, chẳng hạn như tiếng Bactrian và Khwarezmian đã tuyệt chủng, cũng như các ngôn ngữ hiện có như tiếng Pashto và Ossetic. Những ngôn ngữ này trải rộng trên một khu vực tiếp giáp, bao gồm các phần phía nam và phía đông Afghanistan và Pakistan, khu vực miền núi tự trị Badakhshan của Tijikistan và phía tây Tân Cương, Trung Quốc. Ngôn ngữ của các khu vực này đều thể hiện tàn tích của một liên tục ngôn ngữ dân tộc lớn được gọi là Scythia.
Bối cảnh lịch sử
Về việc tách Tây Iran và Proto-Iranian, các nhà nghiên cứu tin rằng sự kiện này xảy ra vào cuối thiên niên kỷ thứ 2 trước Công nguyên. Điều quan trọng không kém là sự phát triển của Đông Iran trong thời gian này, và các ngôn ngữ của ngữ hệ này đã có những tiến bộ trong nền văn hóa Andronovo. Sự hiện diện của người Hy Lạp ở Trung Á đã cho phép ghi lại một số ngôn ngữ ở cực đông trong giai đoạn Meso-Iran, tuy nhiên, sự liên tục của ngôn ngữ Scythian-Sarmatian kéo dài từ Kazakhstan đến Ukraine hầu như không để lại ghi chép nào.
Nhiều tác giả đã tìm thấy ảnh hưởng của các dân tộc Đông Iran đối với văn hóa dân gian Nga, một quan sát đáng được khám phá thêm.
Sự lan rộng của ngôn ngữ Ba Tư (Dari) cổ đại chắc chắn là do ảnh hưởng của các cuộc chinh phục của người Ả Rập và sự cai trị của người Ả Rập-Hồi giáo. Tầm quan trọng của số lượng lớn người nói tiếng Ba Tư trong quân đội Ả Rập-Hồi giáo và sau này là các chính phủ Hồi giáo ở Trung Á đã dẫn đến sự sụp đổ của nhiều ngôn ngữ Đông Iran như Baktri và Koromi. Ngày nay, chỉ một số rất nhỏ người Tajik, chủ yếu nói tiếng Ba Tư, vẫn còn giữ được ngôn ngữ Yaghnobi bắt nguồn từ ngôn ngữ Siguima. Tất cả những điều này cho thấy tiếng Ba Tư có nguồn gốc sâu xa ở Trung Á và gần như đã thay thế hoàn toàn các ngôn ngữ bản địa khác.
Phân loại ngôn ngữ
Trong bối cảnh ngôn ngữ học, các ngôn ngữ Đông Iran vẫn là một phạm trù được đặc trưng bởi sự liên tục của các phương ngữ có sự đổi mới nội tại được liên kết chặt chẽ với nhau. Nhánh "Đông Bắc" truyền thống không phải là một phạm trù ngôn ngữ mà là một vùng ngôn ngữ. Dưới đây là một số danh mục ngôn ngữ chính:
Thời kỳ Iran cổ đại: Scythian, Old Saka, v.v.Thời kỳ Trung Iran: Avestan, Bactrian, Khwarezmian, Sogdian, v.v.Ngôn ngữ hiện đại: Tiếng Pashto, tiếng Ossetian, v.v.
Các khu vực phía Đông Iran đã trải qua những thay đổi lớn về âm thanh, chẳng hạn như t͡ʃ > ts, những đặc điểm khiến chúng trở nên độc đáo về mặt ngôn ngữ. Ảnh hưởng của những thay đổi âm thanh này lan rộng khắp các họ ngôn ngữ khác nhau của các ngôn ngữ Đông Iran, tạo cho chúng một trạng thái tiến hóa.
Trong hầu hết các ngôn ngữ Đông Iran, sự thay đổi âm thanh tương tự như im lặng. Đặc biệt, việc thay đổi từ âm vô thanh sang âm hữu thanh khá phổ biến.
Điều thú vị là, sự biến đổi hậu khớp nối phổ biến lại phổ biến ở hầu hết các ngôn ngữ Đông Iran. Với sự tương tác của các ngôn ngữ Indo-Lumanian xung quanh, những thay đổi về ngữ âm và cấu trúc ngữ pháp nhất định đã ảnh hưởng nhiều hơn đến sự phát triển của các ngôn ngữ này, đặc biệt là trong các ngôn ngữ như tiếng Pashto, tiếng Wakhi và tiếng Khotan và các ngôn ngữ khác.
Ngày nay, với sự tiến bộ của công nghệ hiện đại, tốc độ thay đổi ngôn ngữ cũng ngày càng tăng nhanh. Phải chăng điều này có nghĩa là những ngôn ngữ lâu đời này sẽ phải đối mặt với những thách thức mới khi thời gian phát triển?
