Là một gã khổng lồ trinh sát sinh ra trên không, hệ thống Cảnh báo và Kiểm soát sớm trên không (AEW&C) đã trở thành một phần không thể thiếu trong các hoạt động quân sự hiện đại. Từ chỉ huy và kiểm soát hàng không đến phát hiện mục tiêu ở khoảng cách xa, máy bay AEW&C thể hiện giá trị chiến lược và kỹ thuật vượt trội.
Các hệ thống AEW&C hiện đại có khả năng phát hiện máy bay từ khoảng cách 400 km (khoảng 220 hải lý), cho phép tầm chiến đấu của chúng vượt xa tầm bắn hiệu quả của nhiều tên lửa phòng không trên mặt đất. Khi máy bay AEW&C bay ở độ cao 9.000 mét (30.000 feet), nó có thể bao phủ diện tích 312.000 km2 (120.000 dặm vuông), thể hiện khả năng giám sát mạnh mẽ của nó.
Kể từ khi phát triển các loại radar đầu tiên vào đầu thế kỷ 20, công nghệ của hệ thống AEW&C đã không ngừng phát triển. Các hệ thống AEW sớm nhất, chẳng hạn như "Chain Home" của Anh, cung cấp cảnh báo sớm từ mặt đất, nhưng khi nhu cầu chiến tranh về chỉ huy không quân tăng lên, các quốc gia khác nhau bắt đầu phát triển hệ thống radar trên không để đáp ứng những nhu cầu này.
“Cốt lõi của hệ thống AEW&C là nó có thể tiến hành giám sát đường dài từ độ cao lớn và cung cấp hỗ trợ tình báo kịp thời cho các mục tiêu của kẻ thù.”
Máy bay AEW&C không chỉ có thể theo dõi máy bay và các mối đe dọa tiềm ẩn trên phạm vi rộng mà còn thực hiện chỉ huy và kiểm soát theo thời gian thực. Thông tin vị trí thuận lợi này cho phép máy bay tấn công tránh phải kích hoạt radar của chính mình, từ đó giảm nguy cơ bị kẻ thù phát hiện. Hệ thống này có thể duy trì liên lạc theo thời gian thực với các lực lượng bạn và hướng dẫn máy bay chiến đấu tiếp cận máy bay địch hoặc bất kỳ vật thể bay không xác định nào.
Hiện nay nhiều nước đã phát triển hệ thống AEW&C. Boeing E-3 Sentry và E-767 của Hoa Kỳ, E-2 Hawkeye của Northern Grumman và EL/W-2085 của Israel hiện là những hệ thống AEW&C phổ biến nhất trên thế giới.
Với việc đưa Boeing E-3 Sentry vào sử dụng, hệ thống AWACS đã được công nhận rộng rãi. Nó sử dụng công nghệ radar xung Doppler để theo dõi các mục tiêu trong tiếng ồn mặt đất mà trước đây khó theo dõi, có giá trị lớn trong không chiến hiện đại.
"AWACS đã chứng tỏ khả năng thay đổi cục diện trong nhiều trận chiến, cho phép người chỉ huy có được tầm nhìn toàn cầu."
Với sự phát triển của máy bay không người lái và công nghệ tàng hình, các quốc gia đang tích cực nâng cao khả năng trinh sát trên không của mình. Những phát triển tiếp theo này không chỉ giới hạn ở máy bay mà còn bao gồm công nghệ xử lý điện tử tiên tiến và khả năng chia sẻ thông tin.
Hệ thống AEW&C thiết lập mối liên kết nhanh chóng và hiệu quả giữa lực lượng mặt đất và không quân, điều này đặc biệt quan trọng trong môi trường chiến trường luôn thay đổi ngày nay. Đặc biệt trong các hoạt động không quân phức tạp, việc áp dụng hệ thống AEW&C cho phép quân đội phản ứng nhanh chóng với các hoạt động của kẻ thù.
Mặc dù hệ thống AEW&C có khả năng phát hiện ấn tượng nhưng chúng cũng phải đối mặt với các mối đe dọa từ các biện pháp đối phó của đối phương. Khi các đối thủ tiếp tục cải tiến công nghệ chiến tranh điện tử và tàng hình, AEW&C phải cải thiện hơn nữa khả năng chống lại những thách thức này.
Trong các cuộc chiến tranh trong tương lai, làm thế nào để hệ thống AEW&C phát hiện mục tiêu địch cách xa 400 km một cách hiệu quả hơn sẽ là một vấn đề quan trọng đối với các nhà thiết kế quân sự ở nhiều quốc gia. Trước những thách thức của công nghệ mới, sự phát triển của hệ thống AEW&C sẽ đáp ứng sự thay đổi này như thế nào? Liệu nó có ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả và rủi ro của cuộc chiến hàng không?