Language
Country/Area
No result found
Bí mật của kinh tế học hành vi: Tại sao các quyết định của chúng ta luôn đi chệch khỏi lý trí?
Từ xa xưa, cộng đồng kinh tế đã phải vật lộn với một câu hỏi cơ bản: Khi đứng trước những lựa chọn, con người là những cỗ máy lý trí hay những sinh vật được điều khiển theo cảm xúc? Kinh tế học hành vi trả lời câu hỏi này bằng cách đi sâu vào các yếu tố tâm lý ảnh hưởng đến các cá nhân hoặc tổ chức trong quá trình ra quyết định của họ, bao gồm nhận thức, cảm xúc và tương tác xã hội, đồng thời tiết lộ những quyết định này khác với dự đoán của lý thuyết kinh tế truyền thống như thế nào.
Kinh tế học hành vi tập trung vào việc tìm hiểu lý do tại sao con người không phải lúc nào cũng đưa ra những lựa chọn hợp lý nhất khi đưa ra các quyết định kinh tế, và tất cả điều này là do các bẫy tâm lý và thành kiến nhận thức khác nhau.
Lịch sử kinh tế học hành vi
Nguồn gốc của kinh tế học hành vi có thể bắt nguồn từ các nhà kinh tế học thế kỷ 18 như Adam Smith, người đã khám phá xem ham muốn ảnh hưởng như thế nào đến hành vi kinh tế. Vào những năm 1970 và 1980, kinh tế học hành vi đã nổi lên như một môn học có uy tín. Lĩnh vực này kết hợp những hiểu biết sâu sắc từ tâm lý học, khoa học thần kinh và kinh tế vi mô để hiểu rõ hơn về hành vi kinh tế của con người.
Tính hợp lý có giới hạn
Tính hợp lý có giới hạn là một khái niệm cốt lõi trong kinh tế học hành vi. Nó tin rằng tính hợp lý mà một cá nhân có thể đạt được khi đưa ra quyết định tùy thuộc vào sự sẵn có của thông tin, những hạn chế về nhận thức và áp lực về thời gian. Herbert Simon đưa ra quan điểm này, nhấn mạnh rằng khi đứng trước những lựa chọn, con người có thể từ bỏ giải pháp tối ưu vì tìm kiếm sự tiện lợi, cái gọi là “sự hài lòng”.
Tính hợp lý có giới hạn cho biết những người ra quyết định thường không đánh giá đúng tất cả các lựa chọn có sẵn và thay vào đó chọn một giải pháp có thể chấp nhận được. Quá trình ra quyết định như vậy có thể dẫn đến kết quả dưới mức tối ưu.
Lý thuyết triển vọng
Năm 1979, Daniel Kahneman và Amos Tversky đề xuất lý thuyết triển vọng, sử dụng tâm lý học để giải thích những sai lệch so với lý thuyết cổ điển trong việc ra quyết định kinh tế. Họ đưa ra ba điểm chính, bao gồm “ác cảm mất mát” - nỗi đau mất mát lớn hơn niềm vui đạt được tương ứng.
Thúc đẩy và hiệu quả
Lý thuyết cú hích là sự giao thoa giữa khoa học hành vi và kinh tế học. Nó chủ yếu khám phá cách định hình môi trường lựa chọn để tác động đến hành vi. Khái niệm này đã nhận được sự chú ý rộng rãi trong cuốn sách Nudge: Quyết định cải thiện sức khỏe, sự giàu có và hạnh phúc của Richard Thaler và Cass Sunstein. Ý tưởng cốt lõi của cú hích là thay đổi cấu trúc lựa chọn để thúc đẩy mọi người đưa ra những lựa chọn mong muốn hơn.
Sự thúc đẩy không phải là ép buộc mà là thiết kế một môi trường cho phép mọi người đưa ra quyết định tốt hơn mà không cần ép buộc.
Những thách thức và phê bình của Kinh tế học hành vi
Mặc dù kinh tế học hành vi đã thu hút được sự chú ý đáng kể nhưng nó cũng vấp phải rất nhiều chỉ trích. Các nhà phê bình nghi ngờ tính khoa học đằng sau lý thuyết đẩy và lo lắng rằng cách thao túng lựa chọn này có thể làm xói mòn quyền tự do cá nhân. Họ đặt câu hỏi liệu kinh tế học hành vi có thể thực sự cải thiện quá trình ra quyết định hay chỉ đơn giản là thay thế các lý thuyết trước đó.
Kết luận
Cốt lõi của kinh tế học hành vi là khám phá vai trò của các đặc điểm tâm lý và nhận thức độc đáo của con người trong quá trình ra quyết định. Dù là lý thuyết cú hích hay lý thuyết triển vọng, lĩnh vực này đang khiến chúng ta phải suy nghĩ lại về bản chất của hành vi kinh tế. Trong tương lai, với sự phát triển của khoa học công nghệ và sự tiến bộ của tâm lý học, liệu chúng ta có thể tìm ra một phương pháp hợp lý hơn để hiểu được quá trình ra quyết định của con người?
