Năm 1912, nhà vật lý Victor Hayes đã vô tình phát hiện ra sự tồn tại của tia vũ trụ trong một loạt thí nghiệm khinh khí cầu. Khám phá này không chỉ thay đổi hiểu biết của chúng ta về thế giới tự nhiên mà còn mang về cho Hayes giải Nobel Vật lý năm 1936. Hôm nay, chúng ta sẽ xem xét kỹ hơn cách Hayes thúc đẩy sự hiểu biết của chúng ta về tia vũ trụ trong thời gian đó, cách các hạt năng lượng cao này ảnh hưởng đến cuộc sống của chúng ta và hiểu biết của chúng ta về nguồn gốc của chúng.
Tia vũ trụ chủ yếu tồn tại dưới dạng proton hoặc hạt nhân nguyên tử, các hạt di chuyển trong không gian với tốc độ gần bằng tốc độ ánh sáng. Chúng có thể có nhiều nguồn gốc, bao gồm Mặt trời, các vật thể bên ngoài Ngân Hà của chúng ta hoặc thậm chí các thiên hà xa xôi. Khi va vào bầu khí quyển của Trái Đất, chúng tạo ra một trận mưa các hạt thứ cấp, một số trong đó chạm tới bề mặt.
"Việc phát hiện ra tia vũ trụ đã thách thức hiểu biết cơ bản về bức xạ vào thời điểm đó và thúc đẩy sự phát triển của vật lý hạt."
Thiết kế thử nghiệm của Hayes khá đơn giản nhưng lại có tính sáng tạo cao. Ông mang theo ba máy đo điện Val có độ chính xác cao và bay lên độ cao 5.300 mét trên khinh khí cầu. Trong chuyến bay này, Hayes nhận thấy mức độ bức xạ ở độ cao lớn cao gấp đôi so với mặt đất; ông loại trừ ảnh hưởng của bức xạ mặt trời vì ông chọn thực hiện phép đo trong thời gian gần xảy ra nhật thực toàn phần. Quan sát đáng kinh ngạc này dẫn ông đến kết luận rằng bức xạ năng lượng cao dường như đến từ một nguồn bên ngoài phía trên bầu khí quyển của Trái Đất.
Khi tia vũ trụ xâm nhập vào bầu khí quyển của Trái Đất, chúng va chạm dữ dội với các nguyên tử trong không khí, gây ra một loạt phản ứng và tạo ra một số lượng lớn các hạt thứ cấp. Theo nghiên cứu của Hayes và những người kế nhiệm ông, khoảng 40% đến 80% các hạt thứ cấp này là neutron và tỷ lệ của chúng tăng lên khi độ cao giảm dần, điều này có ý nghĩa quan trọng đối với sự hiểu biết của chúng ta về bức xạ trong không khí.
Khám phá của Hayes không chỉ định hình hướng đi của vật lý thế kỷ 20 mà còn thúc đẩy các nhà nghiên cứu khám phá sâu hơn những bí ẩn của chính vũ trụ. Các thí nghiệm sau đó đã chỉ ra rằng nhiều tia vũ trụ có nguồn gốc từ các vụ nổ siêu tân tinh, và dữ liệu quan sát mới nhất cho thấy các nhân thiên hà hoạt động và các hiện tượng vũ trụ khác cũng có khả năng là nguồn phát ra tia vũ trụ.
Cho đến nay, các nhà khoa học đã xác định được nhiều nguồn tia vũ trụ, bao gồm siêu tân tinh và nhân thiên hà hoạt động. Các hạt năng lượng cao này không chỉ giúp chúng ta hiểu được sự hình thành và tiến hóa của vũ trụ mà còn có tác động đáng kể đến các thiết bị điện tử và môi trường trên Trái Đất. Khi công nghệ tiến bộ, nghiên cứu trong lĩnh vực này sẽ tiếp tục được đào sâu hơn và hé lộ thêm nhiều bí ẩn chưa được giải đáp.
"Sự tồn tại của tia vũ trụ thách thức hiểu biết cơ bản của chúng ta về vật lý và vũ trụ, đồng thời khiến các nhà khoa học phải suy nghĩ lại về bản chất của các hạt cơ bản."
Nghiên cứu tia vũ trụ trong tương lai sẽ tập trung vào việc tìm hiểu sự phân bố năng lượng của các nguồn khác nhau và cách các hạt năng lượng cao này có thể di chuyển qua sự bao la của vũ trụ khi không có từ trường. Do đó, tuyên bố của Victor Hayes sẽ tiếp tục truyền cảm hứng cho các thế hệ nhà khoa học tương lai khám phá thế giới chưa biết.
Khi chúng ta đi sâu hơn vào nghiên cứu tia vũ trụ, chúng ta không khỏi thắc mắc: Những hạt bí ẩn này vẫn còn ẩn chứa những bí ẩn chưa có lời giải đáp nào?