A. van Dam

Wb 10 Assertiviteit

Zoals ook al gezegd bij hoofdstuk 9 wordt een belangrijk deel van de groepsbijeenkomsten gebruikt voor het oefenen van communicatievaardigheden. Goede communicatievaardigheden kunnen immers een alternatief bieden voor agressief gedrag om een probleem op te lossen. Ook draagt het niet uiten van gevoelens nogal eens bij aan spanningsopbouw die weer kan leiden tot agressie (Murphy & Eckhardt, 2005). In dit hoofdstuk worden vaardigheden geoefend gebaseerd op de methode van Goldstein (Goldstein e.a., 1998) zoals ook beschreven in de Aggression Replacement Training (Hornsveld, 2004).

In- en uitstroommomenten

Zoals beschreven in deel 1 van deze handleiding wordt het programma ‘Niet meer door het lint’ uitgevoerd volgens het carrouselmodel met eens per drie maanden een in- en een uitstroommoment. Hieronder volgt een overzicht van de aandachtspunten rondom dit moment.

Agressie: defi nities en omvang

Wanneer gesproken wordt over agressie, dan wordt daarmee bedoeld: ieder gedrag dat op een ander individu gericht is en als onmiddellijk doel heeft de ander schade te berokkenen. De dader moet hierbij geloven dat zijn gedrag de ander schade toebrengt en het slachtoffer moet gemotiveerd zijn om deze schade te voorkomen (Anderson & Bushman, 2002). Hieronder vallen de volgende vormen van gedrag: fysieke agressie, verbale agressie en materiele agressie. Onder fysieke agressie wordt verstaan: alle lijfelijke, op een andere persoon gerichte uitingen van agressiviteit. Hieronder vallen onder meer slaan, schoppen, verwonden, opsluiten en gedwongen seksuele intimiteit. Verbale agressie omvat op de persoon gerichte bedreigingen, kleinerende opmerkingen, chantage en scheldpartijen (Van Dijk e.a., 1997). Onder materiele agressie wordt verstaan alle geweld gericht tegen goederen. Stalking kan ook als een vorm van geweld opgevat worden.

Wb 8 Probleemoplossen

Veel clienten ervaren problemen in hun leven, bijvoorbeeld met instanties, complexe sociale relaties en werk. Sommigen verliezen het overzicht over hun problemen, vaak ook onder druk van de directe omgeving, en weten niet goed wat aan te pakken. Dit kan resulteren in vermijdende en palliatieve coping en zo leiden tot spanningsopbouw en agressie. In het hoofdstuk probleemoplossingvaardigheden proberen we clienten overzicht over en grip te geven op hun problemen. Eerst proberen we aan de hand van de schalen van de Utrechtse Coping Lijst (UCL) (Schreurs e.a., 1993) clienten inzicht te geven in manieren waarop je met problemen om kunt gaan. Vervolgens bieden we de deelnemers een model, gebaseerd op D’Zurilla en Goldfried (1971), waarmee ze stap voor stap een probleem op kunnen lossen.

Benadering van cliënten, motivatie en gespreksvoering

Van veel clienten die aangemeld worden voor het programma, via de huisarts, motivatiegesprekken op het politiebureau, na instelling van het tijdelijk huisverbod of via de reclassering, is de motivatie om in behandeling te gaan ambivalent. De motivatie is veelal extern bepaald en van korte duur. De kans op actieve deelname aan de behandeling kan worden vergroot door aandacht te hebben voor de volgende punten:

Valkuilen en hindernissen in de groepsbehandeling1

Vaak 1 komt het in groepen voor dat de herkenbaarheid van de problematiek een sterke cohesie laat ontstaan tussen de groepsleden. Dit komt een groepsbehandeling ten goede, omdat de veiligheid in de groep toeneemt en daarmee de mogelijkheden om kritisch tegenover elkaar te kunnen en mogen zijn (Rose, 1989). Sterke groepscohesie kan in een groep voor agressieve mannen echter ook leiden tot gezellig gepraat over voetbal en auto’s in plaats van het bespreken van problemen. Wanneer de therapeuten iets ter sprake willen brengen of het gesprek willen verdiepen, wordt dit door de groep dan vaak afgedaan met een geintje. Onze ervaring is dat veel groepsleden al voor de zitting begint bij elkaar komen en onder het genot van een kopje koffi e met elkaar bijpraten. Tijdens de groepszitting wordt dan steeds teruggekomen op de gesprekken die in de pauze of voorafgaand aan de groep worden gevoerd.

Wb 13 Terugvalpreventie

Terugval in oud gedrag is iets wat vaak voorkomt bij gedragsverandering (Prochaska & DiClemente, 1984). Na afsluiting van de behandeling kan er door bepaalde omstandigheden een vergrote kans zijn op terugval. Het kan clienten en hun partner/familieleden helpen als ze weten hoe ze een dreigende terugval kunnen herkennen en weten wat ze dan kunnen doen.

Doelgroep, diagnostiek en indicatiestelling

Naast de reguliere groepen voor mannen met agressieproblemen geven wij er de voorkeur aan ook een groep voor allochtone daders en een groep voor vrouwelijke daders op te zetten. De redenen hiervoor zijn dat de achtergronden, thematiek en instandhoudende factoren bij deze doelgroepen tamelijk specifi ek zijn.

Wb 6 Technieken om agressie te voorkomen

In dit hoofdstuk worden technieken aangeleerd die tot doel hebben escalatie van agressie te voorkomen. Een belangrijk onderdeel is het aanleren van een time-out-procedure (Groen & Van Lawick, 2003; Kik & Baars, 2000). De eerste stap is dat partners signalen van oplopende agressie herkennen om vervolgens bij een bepaald niveau van opgelopen agressie de situatie te verlaten. Het is van belang dat beide partners het nemen van een time-out positief labelen en de verantwoordelijkheid voor hun eigen gedrag op zich nemen in plaats van de situatie ontvluchten. In situaties waarin het niet goed mogelijk is een time-out te nemen (bijvoorbeeld in de fi le) of in situaties waarin clienten zich steeds opwinden kunnen ontspannings- en ademhalingsoefeningen helpen om het spanningsniveau te verlagen.

Verschillende typen agressieve mannen

Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen verschillende typen daders omdat deze een verschillende aanpak vragen en ook een andere prognose hebben. In de literatuur komen we verschillende typologieen van agressieve mannen tegen. Holtzworth-Munroe en Stuart (1994) komen op grond van een meta-analyse van zowel empirisch onderzoek naar typologieen als een overzicht van theoretische gefundeerde indelingen tot een indeling in drie typen gewelddadige mannen. De eerste dimensie waarop zij een onderscheid maken is of het geweld alleen binnen de relatie plaatsvindt of ook daarbuiten. Vervolgens verdelen ze de groep mannen die zowel gewelddadig is binnen de relatie als daarbuiten onder in emotioneel labiele mannen en psychopathische mannen. Op grond van later onderzoek komt ook uit de groep daders van relationeel geweld een consistente tweedeling naar voren, namelijk de narcistische en de geremde dader (Warnaar & Wegelin, 2003). Zowel bij de daders van algemeen geweld als van relationeel geweld kan narcisme voorkomen. De aard van het narcisme is bij algemeen geweld echter pathologischer dan bij daders van uitsluitend relationeel geweld (Warnaar & Wegelin, 2003).