Anton C. de Groot

Schimmelinfecties van de nagels

Schimmelinfecties van de nagel worden met de term onychomycose aangeduid (onyx = nagel, mycose = schimmel). Onychomycose komt wereldwijd voor en is ook in Nederland een veelvoorkomende infectie. De teennagels zijn veel vaker aangedaan dan de vingernagels en aan de voeten is de grote teen de voorkeurslokalisatie. Onychomycose van de voeten is vooral een aandoening van volwassenen en de frequentie ervan neemt met de leeftijd toe. Van de mensen in de leeftijdscategorie van 16-34 jaar heeft slechts iets meer dan 1% een onychomycose; dat percentage is opgelopen tot 40 bij individuen ouder dan 75 jaar. Risicofactoren voor besmetting zijn slechte bloedcirculatie (onder meer bij patienten met suikerziekte, diabetes mellitus), hoge leeftijd (waarbij de uitgroei van de nagels zeer langzaam gaat) en eerdere beschadiging van de nagels. Ongeveer een kwart van de patienten met diabetes mellitus zou een onychomycose van de tenen hebben. Onychomycose bij kinderen komt incidenteel voor en is meestal afkomstig van een voeten nagelinfectie van de ouders.

Nagelafwijkingen bij psoriasis

Psoriasis is een niet-besmettelijke huidaandoening, die bij 1-2% van de Nederlandse bevolking voorkomt. De ziekte wordt gekenmerkt door rode en witschilferende plekken, vooral op de ellebogen, knieen, het behaarde hoofd, onderop de rug en de enkels. In de opperhuid is er bij psoriasis sprake van een te snelle celdeling (hyperproliferatie) en een onvolledige uitrijping van de cellen; in de lederhuid wordt een steriele ontstekingsreactie gezien. Omdat psoriasis zo vaak voorkomt, regelmatig aan de voeten en onderbenen is gelokaliseerd (en dus door pedicures en podotherapeuten gezien wordt) en van alle huidziekten het meest frequent (>50%) nagelafwijkingen veroorzaakt, wordt deze aandoening in een apart hoofdstuk beschreven. Daarbij worden niet alleen de bij psoriasis behorende nagelsymptomen besproken, maar ook de huidmanifestaties, oorzaak, prognose en behandeling. Naast psoriasis kunnen vele andere huidziekten en dermatologische aandoeningen nagelafwijkingen veroorzaken. Deze worden besproken in hoofdstuk 7 (schimmelinfecties van de nagels) en 8 (nagelafwijkingen bij andere dermatologische aandoeningen); in dit laatstgenoemde hoofdstuk zijn ook de veel zeldzamere pustuleuze varianten van psoriasis en op psoriasis gelijkende (‘psoriasiforme’) huidziekten ondergebracht.

Tumoren en vaatafwijkingen aan de tenen en voeten

Pedicures, podotherapeuten en andere voetspecialisten, wier hulp wordt ingeroepen voor pijnlijke of afwijkende nagels, inspecteren routinematig de gehele huid van beide voeten en beoordelen de voetstand. In een aantal gevallen kan dat waardevolle diagnostische informatie opleveren met betrekking tot de nagelafwijking waarvoor de client komt. Zo pleit de aanwezigheid van een schimmelinfectie tussen de tenen en/of aan de huid van de voeten voor de diagnose onychomycose in het geval van gele en verdikte nagels met subunguale hyperkeratose (hoofdstuk 7). Zijn er echter scherpbegrensde rode en schilferende plekjes te zien aan de voeten of de onderbenen, die men herkent als psoriasis of denkt te herkennen en de client bevestigt desgevraagd psoriasis te hebben, dan zal men eerder psoriasisnagels of eventueel een combinatie van een psoriasisnagel met een onychomycose (duale pathologie) overwegen (hoofdstuk 6).

Nagelafwijkingen bij inwendige ziekten

Een groot aantal inwendige ziekten (alle organen behalve de huid) kan het nagelapparaat beinvloeden en daarbij nagelafwijkingen veroorzaken. Enkele daarvan zijn tamelijk karakteristiek voor een bepaalde aandoening, zoals de Terrys nagels bij levercirrose, de Plummers nagels bij hyperthyreoidie (te snel werkende schildklier), de half-omhalfnagels bij nierziekten die met uremie gepaard gaan (verhoogd ureumgehalte in het bloed) en het yellow nail syndrome, dat vooral voorkomt bij afwijkingen van de luchtwegen of lymfoedeem. In verreweg de meeste gevallen zijn de nagelafwijkingen echter niet specifiek voor de betreffende ziekte. Zo kunnen bijvoorbeeld alle acuut optredende ernstige ziekten, zeker wanneer die met (hoge) koorts gepaard gaan, aanleiding geven tot lijnen van Beau of zelfs onychomadese. Leuconychia transversa, de mildere uiting van tijdelijk verstoorde nagelgroei in de matrix, kan beschouwd worden als aspecifieke reactie op diverse ziekten die de lichamelijke toestand verzwakken. Bij langer durende verzwakking (door welke ziekte dan ook) en secundair daaraan verstoring van de normale nagelsynthese zullen dystrofische veranderingen in de nagelplaat optreden.

Nagelafwijkingen door geneesmiddelen

Diverse geneesmiddelen kunnen afwijkingen aan de nagels en het nagelapparaat veroorzaken. Meestal is er sprake van acute toxiciteit op de epitheeloppervlakken van het nagelapparaat, zoals bij cytostatica en retinoiden (afgeleiden van vitamine A: alitretinoine, isotretinoine, acitretine). Doorgaans zijn door geneesmiddelen geinduceerde afwijkingen zichtbaar in verscheidene of alle twintig nagels. De aard van de beschadiging is afhankelijk van welke structuren zijn aangedaan. Sommige nagelafwijkingen verlopen asymptomatisch en zijn alleen cosmetisch storend, terwijl andere geneesmiddelreacties aan het nagelapparaat pijnlijk zijn en normale activiteiten met de handen of het lopen kunnen belemmeren. Een overzicht van mogelijke bijwerkingen op de nagels en het nagelapparaat met enkele voorbeelden van geneesmiddelen die deze kunnen veroorzaken, wordt gegeven in tabel 11.1.

Afwijkingen van de nagelwallen, het nagelbed en het hyponychium

De proximale nagelwal ligt over de bovenzijde van de nieuw aangelegde nagelplaat. Aan de voorste rand van de wal, op het omslagpunt van het dorsale en het ventrale deel daarvan, ontspringt de nagelriem (cuticula, eponychium), die vastzit aan de bovenzijde van de nagel en de onder de nagelwal gelegen ruimte aldus afsluit (hoofdstuk 1). Een ontsteking van de proximale nagelwal heet paronychium; wanneer de ontsteking chronisch wordt verdwijnt de cuticula en ontstaat er een holte (‘pocket’) tussen de nagelwal en de nagel. De ontsteking kan zich uitbreiden naar de laterale nagelwal(len) of daar beginnen. De ontsteking van een paronychium kan zowel infectieus zijn (veroorzaakt door een micro-organisme) als steriel. Er zijn twee varianten: acuut en chronisch paronychium.

Afwijkingen in de kleur van de nagels

De normale nagelplaat is kleurloos en doorzichtig. Door de nagel heen ziet men bij gezonde individuen de witte kleur van de lunula, terwijl het nagelbed roze behoort te zijn.

Afwijkingen in de vorm en structuur van de nagelplaat

De normale nagel ontstaat door een continue inbouw van uitrijpende cellen (keratinocyten), afkomstig van de nagelmatrix, in de nagelplaat. De hardheid van de nagel is het gevolg van een hoog gehalte aan speciale harde keratines met een hoog zwavelgehalte.

Anatomie en fysiologie van het nagelapparaat

De nagel heeft bij de mens diverse mechanische en sociale functies. Zo bieden nagels bescherming aan de vingers, tenen, handen en voeten. Ook maken deze structuren precisie mogelijk bij het oppakken van kleine voorwerpen en bij vele andere subtiele functies van de vingers door tegendruk te geven aan de onderliggende weefsels.

Nagelafwijkingen bij andere dermatologische aandoeningen

Bij verschillende huidziekten, bindweefselziekten en andere dermatologische aandoeningen zoals alopecia areata kunnen – meer of minder frequent – ook afwijkingen aan en rond de nagels voorkomen.