Trong Chiến tranh Việt Nam, quân đội Hoa Kỳ đã sử dụng một loại thuốc diệt cỏ hóa học có tên là Chất độc màu da cam, một quyết định vẫn còn gây tranh cãi trong lịch sử cho đến ngày nay. Là một phần trong chiến dịch chiến tranh sinh học của Mỹ, chất hóa học này không chỉ gây thiệt hại cho môi trường mà còn gây ra những tác hại khôn lường đối với sức khỏe con người.
Chất độc màu da cam là một loại thuốc diệt cỏ có chứa dioxane độc hại được thiết kế đặc biệt để loại bỏ thảm thực vật ở Việt Nam, mang lại lợi thế chiến lược cho quân đội Hoa Kỳ.
Thành phần chính của chất độc màu da cam là axit dichlorophenoxyacetic (2,4-D) và axit trichlorophenoxyacetic (2,4,5-T). Hợp chất này được sử dụng thường xuyên trong Chiến tranh Việt Nam từ năm 1961 đến năm 1971, với các báo cáo cho biết hơn 20 triệu gallon chất độc màu da cam đã được sử dụng, một quy mô chưa từng có. Tuy nhiên, thời gian trôi qua, quyết định này vấp phải nhiều nghi vấn và chỉ trích.
Theo Chính phủ Việt Nam, cho đến nay có ít nhất 4 triệu người bị ảnh hưởng bởi chất độc màu da cam và có tới 3 triệu người có thể gặp vấn đề về sức khỏe do tiếp xúc với hóa chất.
Việc sử dụng chất độc màu da cam ban đầu được lấy cảm hứng từ việc sử dụng thuốc của người Anh trong tình trạng khẩn cấp ở Mã Lai. Sau đó, Hoa Kỳ bắt đầu khám phá việc sử dụng nó trong Thế chiến thứ hai, dẫn đến sự phát triển của nhiều loại thuốc diệt cỏ khác nhau, dẫn đến khái niệm sử dụng quy mô lớn trong Chiến tranh Việt Nam. Trong quá trình này, nhiều nhà khoa học, đặc biệt là nhà công nghệ sinh học Arthur Galston bày tỏ lo ngại về tác động tiềm tàng của các loại hóa chất này đối với con người và hệ sinh thái.
Ảnh hưởng sức khỏe của chất độc màu da cam đã thu hút sự chú ý rộng rãi của các cựu chiến binh Việt Nam và Hoa Kỳ trong nhiều thập kỷ. Theo báo cáo, hóa chất này có thể liên quan đến tỷ lệ mắc các bệnh ung thư khác nhau, bao gồm bệnh bạch cầu tế bào B mãn tính, ung thư hạch Hodgkin và đa u tủy. Nghiên cứu ở Việt Nam chỉ ra rằng tỷ lệ dị tật bẩm sinh cũng tăng đáng kể trong khu vực.
Mặc dù chính phủ Hoa Kỳ thừa nhận rằng nhiều cựu chiến binh đã phát triển các vấn đề về sức khỏe theo thời gian, nhưng họ đặt câu hỏi về độ tin cậy của dữ liệu của Việt Nam cho đến nay. Có sự khác biệt rất lớn giữa số liệu thống kê của hai nước.
Ngoài tác động đến sức khỏe con người, chất độc màu da cam còn gây tổn hại lâu dài cho môi trường Việt Nam. Hơn 3,1 triệu ha rừng bị chặt phá, đa dạng sinh học chịu thiệt hại chưa từng có. Sự suy thoái môi trường này đã được nhiều học giả mô tả là một tội ác sinh thái.
Thủ tướng Thụy Điển Olof Palme và nhiều nhà sử học khác nhau đã gọi tác động môi trường của chất độc màu da cam là một thảm họa sinh thái, khiến hiệu quả sinh thái ở miền Nam Việt Nam bị ảnh hưởng nặng nề.
Khi tác động của chất độc màu da cam dần lộ diện, các cựu chiến binh ở Việt Nam và Hoa Kỳ đã khởi kiện đòi bồi thường. Việc sử dụng chất độc màu da cam đã được xem xét lại theo luật pháp quốc tế theo sáng kiến của Liên Hợp Quốc, nhưng chính phủ Hoa Kỳ luôn khẳng định rằng chất hóa học này không nên được coi là vũ khí hóa học. Kết quả là, tiếng nói của nhiều nạn nhân vẫn chưa được lắng nghe.
Đối mặt với thảm kịch lớn như vậy, liệu chúng ta có thể rút ra bài học từ nó, tránh lặp lại những sai lầm tương tự và bảo vệ các thế hệ tương lai khỏi phải gánh chịu những thảm họa tương tự không?