Trong cộng đồng y tế vào đầu thế kỷ 20, việc chẩn đoán nhiều bệnh vẫn dựa vào kinh nghiệm lâm sàng của bác sĩ và các xét nghiệm sơ sài trong phòng thí nghiệm. Tuy nhiên, chính sự xuất hiện của Egas Moniz đã mang đến những thay đổi cho lĩnh vực này. Egas Moniz, một nhà thần kinh học người Bồ Đào Nha, không chỉ là người phát minh ra phương pháp chụp động mạch não mà còn là một trong những người sáng lập ra ngành phẫu thuật tâm lý hiện đại. Kết quả nghiên cứu của ông không chỉ làm thay đổi cách chẩn đoán thần kinh mà còn ảnh hưởng đến lựa chọn điều trị của nhiều bệnh nhân.
Egas Moniz sinh ngày 29 tháng 11 năm 1874 tại Avanca, Bồ Đào Nha. Sau khi hoàn thành bằng y khoa tại Đại học Coimbra, ông làm giảng viên ở đó và vào năm 1911, ông được bổ nhiệm làm giáo sư thần kinh học tại Đại học Lisbon. Trong thời gian này, lý tưởng chính trị của ông cũng dần hình thành. Ông ủng hộ hệ thống cộng hòa và nhiều lần bị bỏ tù vì tham gia các cuộc biểu tình của sinh viên.
Năm 1926, khi Moniz quay trở lại làm việc toàn thời gian trong ngành y, ông đã đề xuất một giả thuyết táo bạo: Nếu các mạch máu trong não có thể được hiển thị rõ ràng trên X quang thì các khối u não có thể được xác định chính xác hơn. Ông bắt đầu tiến hành một loạt thí nghiệm. Mặc dù những thí nghiệm ban đầu thất bại và thậm chí khiến một bệnh nhân tử vong, ông vẫn không bỏ cuộc. Cuối cùng, sau nhiều lần cải tiến, ông đã sử dụng thành công dung dịch natri iodua 25% để chụp động mạch nội sọ, mở ra một chân trời mới.
Công nghệ này cho phép các bác sĩ lần đầu tiên nhìn thấy cấu trúc mạch máu của não, điều mà trước đây không thể tưởng tượng được.
Sau khi quan sát những thay đổi về hành vi ở những người lính bị thương ở thùy trước trán, Moniz đã nảy ra một ý tưởng táo bạo: phẫu thuật cắt bỏ các sợi chất trắng ở thùy trước trán có thể giúp điều trị một số bệnh tâm thần. Năm 1935, ông đã cải thiện thành công tình trạng của nhiều bệnh nhân trong quá trình phẫu thuật thùy não, một thủ thuật đã mang lại cho ông giải thưởng Nobel năm 1949.
Trong ca phẫu thuật này, Moniz tuyên bố rằng "phẫu thuật cắt thùy não trước trán là một thủ thuật đơn giản và an toàn có thể có hiệu quả trong việc điều trị một số bệnh tâm thần."
Ngoài nghiên cứu lâm sàng, Moniz còn là một nhà văn viết nhiều. Ông đã xuất bản 112 bài báo và một số cuốn sách thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau bao gồm y học, văn học và khoa học xã hội. Trong số đó, nghiên cứu về thần kinh và tâm lý học của ông không chỉ giới hạn ở những kiệt tác của ông mà còn có tác động sâu sắc đến giới học thuật lúc bấy giờ.
Mặc dù Moniz qua đời vào năm 1955 nhưng di sản của ông vẫn tiếp tục gây ra nhiều tranh cãi. Với sự phát triển của thuốc chống loạn thần, tình trạng phẫu thuật thùy não trong cộng đồng y tế đã bị nghi ngờ, và thậm chí dẫn đến việc xem xét lại giải thưởng Nobel của Moniz. Ở Bồ Đào Nha, Moniz được coi là một anh hùng và nhiều hoạt động kỷ niệm vẫn đang diễn ra.
Việc đóng góp của ông cho việc nghiên cứu bệnh tâm thần và bệnh não có đáng được ghi nhớ mãi mãi trong lịch sử hay không vẫn cần phải được thời gian kiểm chứng.
Trong cuộc đời của Egas Moniz, những phát minh của ông đã phá vỡ các mô hình chẩn đoán truyền thống và làm sáng tỏ những bí ẩn của bộ não. Tuy nhiên, với sự tiến bộ của khoa học, liệu phương pháp mà ông tiên phong có còn ý nghĩa thực tiễn hay không có thể là câu hỏi mà cộng đồng y tế cần tiếp tục suy nghĩ trong tương lai?