Năm 1949, nhà thần kinh học người Bồ Đào Nha António Caetano de Abreu Freire Egas Moniz đã được trao giải Nobel vì những đóng góp của ông cho ngành phẫu thuật tâm thần. Thành tựu của ông không chỉ là bước tiến lớn trong y học mà còn làm dấy lên nhiều cuộc thảo luận và tranh luận rộng rãi về việc điều trị bệnh tâm thần. Tuy nhiên, ẩn sau vẻ ngoài hào nhoáng của nhà tiên phong trong ngành y này là nhiều sự thật và tranh cãi chưa được biết đến.
"Bệnh tâm thần bắt nguồn từ những kết nối thần kinh bất thường trong não."
Egas Moniz đã cống hiến sự nghiệp của mình cho việc nghiên cứu giải phẫu não và khoa học thần kinh, và đề xuất kỹ thuật chụp mạch máu nội sọ, tiên phong trong kỹ thuật chụp ảnh nội sọ hiện đại. Tuy nhiên, gây tranh cãi hơn là ca phẫu thuật cắt thùy trán của ông, thường được gọi là phẫu thuật cắt bỏ thùy não trước hoặc cắt thùy não. Bản chất của phẫu thuật này là điều trị bệnh tâm thần bằng cách loại bỏ một số sợi thần kinh ở thùy trán của não.
Năm 1935, Moniz lần đầu tiên thực hiện thủ thuật này để điều trị cho những bệnh nhân mắc chứng trầm cảm, lo âu và hoang tưởng. Mặc dù phẫu thuật cho thấy có hiệu quả ở giai đoạn đầu, nhưng ngày càng nhiều bệnh nhân gặp phải tác dụng phụ nghiêm trọng và thay đổi hành vi sau phẫu thuật, dẫn đến nghi ngờ ngày càng tăng về hiệu quả của nó.
"Phẫu thuật thùy não là một thủ thuật đơn giản và an toàn có thể có hiệu quả đối với một số rối loạn tâm thần."
Các chuyên gia y khoa chấp nhận phương pháp của Egas Moniz tin rằng phẫu thuật này đã mở ra một hướng đi mới trong điều trị các bệnh tâm thần và đã cùng nhau giành giải Nobel năm 1949 cho phương pháp này. Tuy nhiên, theo thời gian, những tiến bộ trong y học tâm thần đã khiến phương pháp này trở nên lỗi thời và bị chỉ trích nặng nề. Các nghiên cứu cho thấy hầu hết bệnh nhân trải qua phẫu thuật này không thấy cải thiện lâu dài mà thay vào đó gặp phải những tác dụng phụ đáng lo ngại hơn, chẳng hạn như tê liệt cảm xúc và cô lập xã hội.
Việc theo dõi lâm sàng và chăm sóc bệnh nhân của Egas Moniz cũng bị chỉ trích. Nhiều nhà phê bình cho rằng Moniz đã không ghi lại đầy đủ phản ứng của bệnh nhân sau phẫu thuật, điều này làm dấy lên nghi ngờ về độ tin cậy của nghiên cứu khoa học của ông. Có phải vì kết quả nghiên cứu của ông quá lớn nên sức khỏe thực sự của bệnh nhân bị bỏ qua không?
"Tôi tin rằng phương pháp của tôi thành công ở một mức độ nào đó, nhưng điều đó không có nghĩa là nó hoàn hảo."
Trong những thập kỷ sau cái chết của Egas Moniz, quan điểm về tâm thần học đã thay đổi hoàn toàn. Sự phát triển của thuốc chống loạn thần đã thay đổi cách điều trị bệnh tâm thần và phẫu thuật cắt bỏ thùy não đã trở thành dĩ vãng. Mặc dù vậy, ở quê hương Bồ Đào Nha, Moniz vẫn nổi tiếng là biểu tượng kêu gọi mọi người suy ngẫm. Chân dung của ông thậm chí còn được đưa vào quy định tài chính của Bồ Đào Nha, gây ra nhiều tranh luận về đạo đức và khoa học.
Với những phân tích hồi cứu sau đó, các chuyên gia bắt đầu đánh giá lại di sản của Egas Moniz. Nhiều nhà phê bình cho rằng các thủ thuật mà ông thực hiện cần được xác thực hơn và cân nhắc kỹ hơn đến tác động đối với bệnh nhân. Một số học giả thậm chí còn kêu gọi thu hồi giải Nobel của ông, điều này đã gây ra nhiều cuộc thảo luận rộng rãi trên mạng xã hội.
"Trong thế giới y học đang phát triển nhanh chóng, việc đánh giá các nhân vật lịch sử không chỉ tập trung vào những khám phá và thành tựu của họ mà còn phải chú ý đến những lựa chọn đạo đức mà họ đã thực hiện trong quá trình khám phá."
Vậy, làm thế nào chúng ta có thể xem xét một cách hợp lý những nghiên cứu và khám phá có vẻ gây tranh cãi trong quá khứ trong bối cảnh tiến bộ y học? Đây có phải là câu hỏi đáng để mỗi chúng ta suy ngẫm không?