Sự hình thành của Liên minh châu Âu (EU) là một trong những sự hợp tác quốc tế quan trọng nhất trong lịch sử. Nguồn gốc của nó bắt nguồn từ những năm 1950, khi ba tổ chức quốc tế - Cộng đồng Than và Thép Châu Âu (ECSC), Cộng đồng Năng lượng Nguyên tử Châu Âu (EAEC hoặc Euratom) và Cộng đồng Kinh tế Châu Âu (EEC) - kết hợp sức mạnh kinh tế của các quốc gia. Ba cộng đồng này không chỉ độc lập về mặt pháp lý mà còn phụ thuộc lẫn nhau trong thực tế, tạo thành nền tảng của Liên minh châu Âu ngày nay.
Việc thành lập ba cộng đồng này đánh dấu bước đột phá trong hợp tác kinh tế giữa các nước châu Âu, nhằm thúc đẩy hòa bình và thịnh vượng.
Cộng đồng Than và Thép châu Âu được thành lập vào năm 1951 theo Hiệp ước Paris, nhằm mục đích giảm căng thẳng giữa các quốc gia thành viên bằng cách cùng quản lý các nguồn tài nguyên quan trọng này. Khi hợp tác kinh tế trở nên thành công hơn, nhu cầu thành lập nhiều tổ chức hợp tác hơn cũng tăng lên. Mặc dù những nỗ lực ban đầu nhằm thành lập Cộng đồng Quốc phòng Châu Âu và Cộng đồng Chính trị Châu Âu đã thất bại, nhưng kết quả này cho phép các quốc gia quay trở lại với các vấn đề kinh tế.
Việc thành lập EAEC và EEC vào năm 1957 đã củng cố thêm khuôn khổ hợp tác này. Trong khi EAEC tập trung vào hợp tác trong lĩnh vực năng lượng nguyên tử, EEC hướng tới mục tiêu tạo ra một liên minh thuế quan và thúc đẩy hợp tác kinh tế tổng thể, sau này phát triển thành Thị trường chung châu Âu ngày nay. EEC được đổi tên thành Cộng đồng châu Âu thông qua Hiệp ước Maastricht năm 1993 và trở thành trụ cột đầu tiên của Liên minh châu Âu.
Điều đáng chú ý là cấu trúc của những cộng đồng này đã thay đổi nhiều lần theo thời gian. Theo Hiệp ước Sáp nhập năm 1967, cơ cấu hành chính của ba cộng đồng đã được sáp nhập để tạo thành một hệ thống thể chế chung. Điều này dẫn đến việc các tổ chức Cộng đồng Châu Âu không chỉ quản lý công việc của mình mà còn quản lý cả công việc của Euratom và ECSC. Sự thay đổi này có ý nghĩa quan trọng đối với sự thống nhất của châu Âu.
Việc ký kết Hiệp ước Maastricht không chỉ hợp nhất ba cộng đồng lớn mà còn tạo ra Liên minh châu Âu, một nền tảng trao đổi quốc tế lớn hơn.
Trong khi Maastricht tạo ra khuôn khổ của Liên minh châu Âu, Cộng đồng châu Âu với tư cách là một thực thể pháp lý vẫn chưa được sáp nhập hoàn toàn với các trụ cột khác cho đến khi Hiệp ước Lisbon có hiệu lực vào năm 2009. Điều này khiến EU không còn chỉ là một khái niệm nữa mà là một tổ chức quốc tế có tư cách pháp nhân.
Tuy nhiên, Liên minh châu Âu không hoàn toàn thống nhất; ví dụ, Euratom chia sẻ một số tổ chức với EU nhưng vẫn duy trì tính độc lập. Điều này cũng đã làm dấy lên cuộc thảo luận liên tục về tương lai của hội nhập châu Âu.
Kể từ khi Chiến tranh thế giới thứ II kết thúc, các nước châu Âu đã trải qua việc ký kết nhiều hiệp ước và điều chỉnh chính sách công trong quá trình hợp tác. Lịch sử này không chỉ là sự kết tinh của địa chính trị mà còn là biểu tượng cho nỗ lực của các nước châu Âu hướng tới mục tiêu hội nhập chặt chẽ hơn. Tuy nhiên, chúng ta có nên cân nhắc thêm những hướng đi và thách thức có thể có cho tương lai của sự hợp tác này không?