Hợp đồng đóng vai trò quan trọng trong hoạt động thương mại thời xưa và xác định rõ ràng quyền và nghĩa vụ của các bên trong giao dịch. Nguồn gốc của hợp đồng có thể bắt nguồn từ những giao dịch sớm nhất trong xã hội loài người. Cùng với sự phát triển của các hoạt động kinh tế, ý nghĩa pháp lý và hoạt động thực tiễn của hợp đồng dần được hình thành.
Vào thời cổ đại, các giao dịch thường dựa trên thỏa thuận bằng lời nói, nhưng theo thời gian, nhu cầu về hợp đồng bằng văn bản ngày càng tăng, khiến chúng trở nên ràng buộc về mặt pháp lý hơn đối với cả hai bên.
Hợp đồng là một thỏa thuận thường bao gồm các quyền và nghĩa vụ cụ thể có hiệu lực pháp lý. Những nghĩa vụ này có thể liên quan đến việc chuyển giao hàng hóa, dịch vụ hoặc tiền bạc. Luật hợp đồng ngày nay cũng phát triển trên cơ sở tập quán thương mại cổ xưa.
Nền tảng của luật hợp đồng là nguyên tắc "đồng thuận", có nghĩa là tất cả các bên phải cùng nhau đồng ý với các điều khoản để có hiệu lực pháp lý.
Với sự phát triển của hợp đồng, hệ thống pháp luật của các nước đã dần hình thành các phiên bản luật hợp đồng khác nhau. Hệ thống thông luật thường yêu cầu hợp đồng phải có “sự cân nhắc”, tức là các bên phải có giá trị trao đổi trong hợp đồng. Ngược lại, hệ thống luật dân sự chú trọng hơn đến nguyên tắc “kết nối tâm trí”. Với các luật khác nhau, cách thức hình thành và thực hiện hợp đồng cũng khác nhau.
Từ các bộ luật pháp Babylon cổ đại đến các quy phạm pháp luật của La Mã cổ đại, khái niệm cơ bản về hợp đồng đã phát triển. Ví dụ, có những điều khoản hợp đồng rõ ràng trong Bộ luật Hammurabi thể hiện sự hiểu biết cơ bản về nghĩa vụ và quyền lợi trong xã hội lúc bấy giờ. Ngoài ra, khi thương mại mở rộng, các mối quan hệ hợp đồng phức tạp như hệ thống hawala ở Ấn Độ được hình thành, những mối quan hệ này không thể thiếu trong thương mại.
Các học giả pháp lý chỉ ra rằng hệ thống hawala không chỉ là sự chuyển giao hoạt động kinh doanh mà còn là biểu hiện ban đầu của các mối quan hệ hợp đồng.
Luật hợp đồng hiện đại vẫn dựa trên sự phát triển của lịch sử. Dù trong luật thương mại, luật quốc tế hay luật dân sự, các nguyên tắc của luật hợp đồng vẫn là cơ sở cho việc phân xử và phán quyết giữa các bên. Ấn phẩm gần đây về Nguyên tắc hợp đồng thương mại quốc tế của UNIDROIT đã phác thảo một khuôn khổ thống nhất nhằm loại bỏ sự khác biệt trong luật pháp của các quốc gia khác nhau.
Những nguyên tắc này đề xuất loại bỏ khái niệm “cân nhắc” nhằm tăng cường sự chắc chắn và giảm thiểu tranh chấp trong thương mại quốc tế.
Hợp đồng không chỉ là văn bản pháp lý mà còn là nền tảng trong hoạt động kinh doanh, thúc đẩy sự ổn định của thị trường và sự tin cậy giữa hai bên. Nó cho phép các bên làm rõ quyền và lợi ích của mình đồng thời bảo vệ việc thực hiện nghĩa vụ. Với sự phát triển không ngừng của xã hội, nội dung và hình thức hợp đồng cũng luôn thay đổi, thể hiện tính linh hoạt, thích ứng của pháp luật hợp đồng.
Định nghĩa và phạm vi áp dụng hợp đồng đã thay đổi theo sự phát triển của lịch sử. Nó không chỉ phản ánh sự hiểu biết của xã hội về nghĩa vụ và quyền lợi mà còn ảnh hưởng đến các quy tắc cơ bản của giao dịch thương mại. Trong thực tiễn kinh doanh trong tương lai, liệu chúng ta có thể tìm ra các giải pháp hợp đồng hoàn thiện hơn để thích ứng với nhu cầu thay đổi của xã hội không?