Phân vùng là một công cụ cơ bản trong quy hoạch đô thị. Bằng cách chia đất thành các "khu vực" khác nhau, chính phủ có thể quản lý chặt chẽ việc sử dụng và phát triển đất đai. Việc phân chia các khu vực này không chỉ ảnh hưởng đến diện mạo của thành phố mà còn âm thầm định hướng cho hướng phát triển của thành phố. Khi các thành phố mở rộng và thay đổi, luật phân vùng đã trở thành một cơ chế quan trọng để định hình diện mạo và chức năng của các thành phố.
Luật phân vùng không phải là những hạn chế đơn giản mà nhằm mục đích khiến việc sử dụng đất phản ánh tốt hơn nhu cầu của cộng đồng.
Lịch sử của luật phân vùng có từ thời cổ đại, khi các thị trấn và thành phố bắt đầu thử nghiệm phân chia đất đai theo chức năng. Ví dụ, vào thời nhà Chu ở Trung Quốc cổ đại, các quận huyện cơ bản đã có sẵn, với các khu vực được quy hoạch cho các mục đích khác nhau. Vào thời Trung cổ, sự phát triển đô thị cũng chịu ảnh hưởng tương tự, với các ngành công nghiệp không được ưa chuộng như giết mổ và xử lý chất thải thường nằm bên ngoài tường thành phố, một thực tế vẫn được phản ánh trong quy hoạch đô thị hiện đại.
Theo thời gian, đặc biệt là sau Thời đại Khai sáng và Cách mạng Công nghiệp, những thay đổi về kinh tế xã hội đã đẩy nhanh quá trình phát triển của quy hoạch đô thị. Theo truyền thống, khu dân cư, khu thương mại và khu công nghiệp được tách biệt tương đối. Quy hoạch này không chỉ dựa trên các cân nhắc về môi trường mà còn cân bằng các nhu cầu xã hội khác nhau. Dựa trên nhu cầu này, các phương pháp phân vùng đã dần phát triển thành nhiều hình thức khác nhau, bao gồm phân vùng theo mục đích sử dụng, phân vùng theo hình thức, v.v.
Phân vùng sử dụng tập trung vào cách phân chia đất đai, trong khi phân vùng hình thức tập trung vào hình dạng và mật độ của các tòa nhà.
Ở các thành phố hiện đại, phân vùng theo mục đích sử dụng là một trong những loại phân vùng phổ biến nhất. Cách tiếp cận này không chỉ tách biệt các chức năng sử dụng khác nhau mà còn bảo vệ các đặc điểm của cộng đồng. Ví dụ, một số khu vực được quy hoạch cụ thể cho mục đích dân cư, cấm xây dựng nhà máy để duy trì chất lượng cuộc sống của cư dân. Tuy nhiên, sự phân chia này thường bị chỉ trích là khiến các thành phố trở nên thưa thớt và buồn tẻ vì nó hạn chế sự đa dạng của các hoạt động trong khu phố.
Ngược lại, xu hướng quy hoạch đô thị trong những năm gần đây đã dần chuyển sang phân vùng sử dụng hỗn hợp, khuyến khích sự chung sống giữa cư dân, doanh nghiệp và các cơ sở công cộng. Điều này thúc đẩy sự tương tác và sức sống của cộng đồng và cải thiện tính bền vững của thành phố. Các chuyên gia quy hoạch đô thị chỉ ra rằng việc cho phép mọi người sống, làm việc và vui chơi trong một khu vực nhỏ hơn chắc chắn sẽ làm tăng sức hấp dẫn của thành phố.
Các trung tâm đô thị phát triển mạnh mẽ nhờ sự tương tác của các hoạt động và đây chính là nơi mà quy hoạch phân vùng sử dụng hỗn hợp phát huy tác dụng.
Mặt khác, quy hoạch phân vùng chính thức bắt đầu được chú ý, không chỉ tập trung vào loại hình sử dụng đất mà còn vào hình dạng, kích thước và mối quan hệ của các tòa nhà. Điều này có nghĩa là bất kể loại tòa nhà nào, dù là công trình thương mại, dân cư hay công cộng, đều phải đáp ứng các thông số kỹ thuật thiết kế nhất định để đảm bảo sự hài hòa và vẻ đẹp tổng thể của cộng đồng. Ở một số thành phố, loại quy hoạch này được sử dụng để ngăn chặn các tòa nhà chọc trời phá hủy đường chân trời của các khu vực lịch sử.
Tại Hoa Kỳ, sắc lệnh phân vùng của Los Angeles lần đầu tiên được đề xuất vào năm 1904, sau đó là luật phân vùng toàn diện hơn của New York vào năm 1916. Những quyết định mang tính lịch sử này đã ảnh hưởng đến toàn bộ định hướng quy hoạch đô thị. Ngày nay, nhiều mô hình phân vùng mới đã xuất hiện, chẳng hạn như phân vùng hiệu suất và phân vùng khuyến khích. Các phương pháp phân vùng mới này cố gắng cung cấp nhiều cơ hội đổi mới và linh hoạt hơn để thích ứng với môi trường đô thị thay đổi nhanh chóng.
Tuy nhiên, các phương pháp phân vùng khác nhau vẫn gặp phải nhiều thách thức trong thực tế. Ví dụ, mặc dù quy hoạch dựa trên khuyến khích cho phép các nhà phát triển có được nhiều quyền phát triển hơn vì một số lợi ích công cộng nhất định, nhưng làm thế nào để cân bằng lợi ích của các nhà phát triển với nhu cầu của cộng đồng vẫn là một vấn đề khó khăn. Mặc dù việc đưa thêm nhiều tiện ích công cộng và không gian xanh vào cộng đồng là lý tưởng của mọi thành phố, nhưng điều này thường bị cản trở bởi nhu cầu lợi nhuận của các nhà phát triển.
Hướng quy hoạch đô thị trong tương lai cần chú trọng hơn đến nhu cầu xã hội, từ đó hình thành môi trường sống gắn kết hơn.
Khi các thành phố tiếp tục phải đối mặt với những thách thức về tăng trưởng dân số, thay đổi môi trường và kỳ vọng xã hội, việc sử dụng hiệu quả luật phân vùng đã trở nên vô cùng quan trọng. Cho dù thông qua các chính sách phân vùng linh hoạt hơn hay kết hợp công nghệ mới nhất để tối ưu hóa quy hoạch, các thành phố cần được thiết kế lấy nhu cầu của con người làm trọng tâm. Tìm kiếm các giải pháp sáng tạo, làm thế nào chúng ta có thể thực sự đạt được sự phát triển bền vững và sự chung sống hài hòa của các thành phố?