Tự do chính trị là một khái niệm then chốt trong lịch sử và tư tưởng chính trị, đồng thời là một trong những đặc điểm quan trọng nhất của một xã hội dân chủ. Khái niệm này không chỉ liên quan đến quyền của cá nhân mà còn liên quan chặt chẽ đến hoạt động của toàn xã hội. Các định hướng chính trị khác nhau hiểu tự do chính trị khác nhau, đặc biệt là giữa cánh tả và cánh hữu.
Tự do chính trị là sự tự do không bị áp bức hoặc ép buộc, hoặc được đáp ứng các điều kiện cần thiết để hỗ trợ hành động cá nhân.
Triết học chính trị cánh tả thường kết hợp các khái niệm về tự do với tự do tích cực, nhấn mạnh đến nhu cầu các cá nhân hoặc nhóm phải tự chủ quyết định cuộc sống và nhận ra tiềm năng của mình. Nói cách khác, tự do không chỉ là thoát khỏi bạo lực, áp bức mà còn là khả năng thoát khỏi đói nghèo và những trở ngại xã hội khác. Trong trường hợp này, tự do chính trị được định nghĩa một cách tích cực hơn, chủ trương rằng cả cá nhân và xã hội đều có điều kiện để phát huy tiềm năng của mình.
Tự do không chỉ là tránh những hạn chế từ bên ngoài mà còn bao gồm việc tích cực thực hiện các khả năng và quyền để bản chất của tự do có thể được thể hiện đầy đủ.
Ngược lại, triết học chính trị cánh hữu chủ yếu coi tự do là quá trình loại bỏ những ràng buộc từ bên ngoài, đặc biệt là giải phóng khỏi quyền lực và ảnh hưởng của một số ít người. Tự do được hiểu là một trạng thái tiêu cực, đặc biệt trong khuôn khổ của nhà tư tưởng Hayek, người cho rằng định nghĩa như vậy có xu hướng làm mờ đi ranh giới giữa tự do và quyền lực. Ông cảnh báo rằng việc đánh đồng tự do với quyền lực có thể dẫn đến việc xâm phạm các quyền tự do cá nhân và thậm chí hình thành các chính phủ toàn trị.
Hayek chỉ ra rằng một khi mối quan hệ giữa tự do và quyền lực được công nhận, cuối cùng nó có thể dẫn đến việc đàn áp tự do nhân danh tự do.
Các định nghĩa và cách hiểu về tự do của cánh tả và cánh hữu phản ánh quan điểm khác nhau của nhau về công bằng xã hội và cơ cấu quyền lực. Những người theo chủ nghĩa vô chính phủ xã hội tin rằng tự do tiêu cực và tự do tích cực bổ sung cho nhau chứ không mâu thuẫn nhau. Họ lập luận rằng cần phải đạt được sự cân bằng giữa việc theo đuổi tự do tiêu cực và việc tiến hành những thử nghiệm xã hội cần thiết. Nhà kinh tế học Milton Freeman tin rằng tự do chính trị không thể không có sự đảm bảo về tự do kinh tế, và cả hai đều phụ thuộc lẫn nhau.
Theo lập luận của họ, sự cân bằng giữa tự do chính trị và kinh tế là chìa khóa để duy trì quyền tự do tổng thể.
Ở những thời điểm khác nhau, hai quan điểm này dần hình thành sự căng thẳng, ảnh hưởng đến các cuộc thảo luận chính trị và hoạch định chính sách. Người ta đã suy nghĩ nhiều về cách mở rộng định nghĩa về tự do của nhà triết học chính trị Nicholas Compridis, chia nó thành khả năng tự chủ và hợp tác. Trong xã hội đương đại, việc khám phá quyền tự do này không chỉ giới hạn ở cấp độ cá nhân mà còn mở rộng sang những cân nhắc về môi trường, điều này buộc chúng ta phải suy nghĩ về ranh giới của tự do và tác động của nó đối với các nhóm khác.
Các nhà bảo vệ môi trường tin rằng tự do chính trị cũng nên bao gồm các hạn chế trong việc sử dụng hệ sinh thái, nếu không thì không thể thực sự đạt được tự do bình đẳng giữa tất cả mọi người.
Điều đáng chú ý là Arendt tin rằng khái niệm tự do có tính lịch sử và liên quan chặt chẽ đến các hoạt động chính trị của Hy Lạp cổ đại. Bà chỉ ra rằng bản chất của tự do không thể tách rời khỏi hành động chính trị, và điều này cũng được thể hiện ở những người có thể thoát khỏi những nhu cầu thiết yếu của cuộc sống. Từ góc độ lịch sử, ý nghĩa của tự do đã phát triển theo những thay đổi của thời đại, nhưng ý tưởng cốt lõi của nó nằm ở chỗ liệu nó có thể thúc đẩy sự thay đổi thông qua hành động tự thân hay không.
Với sự phát triển của xã hội, nhận thức về tự do đã thay đổi dẫn đến sự va chạm của nhiều giá trị. Các quan niệm tự do của cánh tả và cánh hữu không chỉ phản ánh sự khác biệt về quan điểm chính trị mà còn cho thấy cách quản lý mối quan hệ giữa bản thân, xã hội và môi trường. Cách giải thích khác nhau về tự do này chắc chắn là một trọng tâm quan trọng trong cuộc tranh luận chính trị ngày nay.
Định nghĩa về tự do có thể tiếp tục thay đổi theo thời gian khi các ý tưởng phát triển. Vậy chúng ta sẽ hiểu lại và hiện thực hóa tự do trong cơ cấu chính trị tương lai như thế nào?