Eugeniusz Kołota

The Effect of Maturity Stage on Nutritional Value of Leek, Zucchini and Kohlrabi

The Effect of Maturity Stage on Nutritional Value of Leek, Zucchini and Kohlrabi Three field experiments were established in 1996-2003 in order to determine the effects of term of harvest and stage of maturity on biological value of leek, zucchini and kohlrabi. The results of experiments showed that delay the harvest date associated with considerable increment of crop yield caused the enhancement of dry matter, total and reducing sugars in leek and kohlrabi. In zucchini the fruits of smaller size contained higher amounts of dry matter and similar sugars like more developed. Advanced term of harvest appeared to be favourable for vitamin C, phosphorus and potassium content in vegetables. Changes in magnesium and calcium concentration under influence of the stage of maturity were highly dependent on plant species. Plants of kohlrabi and leeks harvested at later stage of maturity contained lower level of nitrates, but in zucchini there was observed the increment of this compound in fruits of a bigger size at harvest. Wpływ Fazy Dojrzałości Na Wartość Odżywczą Pora, Cukini I Kalarepy Trzy doświadczenia polowe zostały przeprowadzone w latach 1996-2003 w celu określenia wpływu terminu zbioru i związanego z nim zróżnicowanego stopnią dojrzałości na wartość biologiczną pora, cukini i kalarepy. Uzyskane wyniki badań dowiodły, że wraz z opóźnieniem terminu zbioru następował wyraźny wzrost plonu oraz zwiększenie zawartości suchej masy, cukrów ogółem i redukujących w porze oraz kalarepie. W przypadku cukini, owoce mniej wyrośnięte zawierały więcej suchej masy i podobny poziom cukrów jak owoce bardziej wyrośnięte. Wcześniejszy termin zbioru wpływał korzystnie na zawartość witaminy C, fosforu i potasu w warzywach. Zmiany koncentracji magnezu i wapnia pod wpływem tego czynnika były zróżnicowane u poszczególnych gatunków warzyw. Późniejszy termin zbioru przyczynił się do obniżenia zawartości azotanów w częściach jadalnych pora i kalarepy, natomiast w przypadku cukini wyższy poziom tego składnika stwierdzono w owocach bardziej wyrośniętych.

Suitability of Entec 26 as a source of nitrogen for red beet and celeriac.

Suitability of Entec 26 as a Source of Nitrogen for Red Beet and Celeriac Entec 26 a new concept nitrogen fertilizer containing DMPP nitrification inhibitor was evaluated as a source of N for red beet and celeriac in field studies conducted in 2003-2006. In experiments with red beet there were determined the effects of the use of ammonium nitrate, ammonium sulphate, calcium nitrate and Entec 26 applied in the amounts of 50, 100, 150, 100 + 50 kg N·ha-1 in cultivation for bunches, and additionally 200 kg N·ha-1 for storage purpose. In the study with celeriac ammonium nitrate was supplied in split doses of 75, 150, 225 and 300 kg N·ha-1, while Entec 26 at the same rates as preplant or split application. Results of the study showed that Entec 26 was equally valuable source of N for red beet as ammonium nitrate and calcium nitrate and more efficient than ammonium sulphate. In experiment with celeriac, plants supplied with this fertilizer in split doses overyielded those receiving ammonium nitrate in the same amounts. The important advantageous effect of Entec 26 use was a considerable reduction of nitrates accumulation in red beet grown for bunches and in celeriac roots. Przydatność Nawozu Entec 26 W Uprawie Buraka Ćwikłowego I Selera Korzeniowego W 3 doświadczeniach polowych przeprowadzonych w latach 2003-2006 oceniono przydatność nawozu Entec 26 zawierającego DMPP (2-chloro-6-trójchlorometylo-pirydyna) jako inhibitor nitryfikacji do nawożenia buraka ćwikłowego i selera korzeniowego. W doświadczeniach z burakiem przedmiotem oceny były saletra amonowa, saletra wapniowa, siarczan amonu i Entec 26 stosowane w dawkach 50, 100, 150 i 100 54 + 50 kg N·ha-1 w uprawie na zbiór pęczkowy oraz dodatkowo 200 kg N·ha-1 na potrzeby przechowalnictwa. Seler nawożono podzielonymi dawkami saletry amonowej wynoszącymi 75, 150, 225 i 300 kg N·ha-1 oraz tej samej wielkości dawkami nawozu Entec 26 stosowanymi w całości przedwegetacyjnie bądź w nawożeniu dzielonym. Wyniki przeprowadzonych badań dowiodły, że Entec 26 stanowił równorzędne źródło azotu dla buraka ćwikłowego jak saletra amonowa i saletra wapniowa, przewyższał natomiast pod względem skuteczności siarczan amonu. W uprawie selera użycie dawki podzielonej tego nawozu zapewniło uzyskanie wyższego plonu handlowego korzeni aniżeli równorzędne dawki saletry amonowej. Istotną korzyścią wynikającą ze stosowania nawozu Entec 26 było obniżenie zawartości azotanów w buraku ćwikłowym zbieranym na pęczki oraz w korzeniach spichrzowych selera.

Living Mulches in Field Cultivation of Vegetables

Living Mulches in Field Cultivation of Vegetables Living mulches as an element of vegetable cultivation in the integrated and ecological production systems perform a protective function towards the soil and the cultivated crops. They improve the physical, chemical and biological properties of the soil, and reduce weed and pest infestation. At the same time, however, they compete with vegetable plants for nutrients, water and space, and that is why research work has been carried out with the aim of minimizing this competition. The success of vegetable production with the assistance of living mulches depends on the right selection of the species, sowing or planting dates, as well as the means of controlling the growth of the companion plants. The experiments carried out at the Department of Horticulture of Wrocław University of Environmental and Life Sciences demonstrated the usefulness of white clover and pink serradella as living mulches for tomato and leek, and of perennial ryegrass for pepper. Controlling the biomass of companion plants by regular mowing brought about a 2-17.2% increase in the yield of tomato fruits. The most favourable sowing date for these plants in the cultivation of pepper was week 9 and 12 of pepper plant growth, and week 4 and 6 in the cultivation of leek. Żywe Ściółki w Polowej Uprawie Warzyw Żywe ściółki jako element uprawy warzyw w systemie integrowanym i ekologicznym spełniają funkcję ochronną w stosunku do gleby i roślin uprawnych. Poprawiają właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne gleby, ograniczają występowanie szkodników i chwastów. Jednocześnie jednak konkurują z warzywami o składniki pokarmowe, wodę i miejsce, dlatego też prowadzone są badania mające na celu zminimalizowanie tej konkurencji. Powodzenie uprawy warzyw z żywymi ściółkami zależy od właściwego doboru gatunków, terminu siewu lub sadzenia, a także sposobu ograniczania wzrostu wsiewek. Badania przeprowadzone w Katedrze Ogrodnictwa UP we Wrocławiu wykazały przydatność koniczyny białej i seradeli siewnej jako żywej ściółki dla pomidora i pora, a życicy trwałej dla papryki. Ograniczenie plonu biomasy wsiewek przez systematyczne koszenie spowodowało zwiększenie plonu owoców pomidora o 2 - 17,2%. Najkorzystniejszym terminem ich siewu w uprawie papryki był 9 i 12 tydzień wzrostu warzywa, natomiast dla pora 4 i 6 tydzień.

The effect of living mulches on yield and quality of tomato fruits.

The Effect of Living Mulches on Yield and Quality of Tomato Fruits In the experiment conducted in 2004-2006 there was evaluated the effects of living mulches in tomato (Lycopersicon esculentum Mill.) cultivation. As the living mulches there were used white clover (Trifolium repens L.), serradella (Ornithopus sativus Brot.), perennial ryegrass (Lolium perenne L.), and pot marigold (Calendula officinalis L.). All these species were sown in the field in early and late April, at the time of tomato planting (20 May) or three weeks thereafter. In some treatments growth rate of living mulches was restricted by mowing or gliphosate application. Tomato plants cv. Delfine F1 were trained to one stem and tied to stakes. Harvest of fruits was conducted in one week intervals since the end of July till the end of September. In samples of fruits harvested at the end of August there were evaluated the contents of dry matter, vitamin C, total and reducing sugars. Data of the study showed that serradella and perennial ryegrass were less competitive for tomato than white clover and marigold, due to lower production of biomass at the end of growing period. In the average they reduced the yield of fruits by 21.6%. Irrespective of the plant species used as living mulch, the delay of undersowing to the date of tomato planting or three weeks thereafter as well as restriction of their growth by mowing were the efficient methods for increasing tomato fruit yield. Chemical analysis of tomato fruits did not show any significant influence of compared living mulch species or date of undersowing on contents of dry matter, vitamin C, total and reducing sugars. Wpływ Żywych Ściółek NA Plonowanie I Jakość Owoców Pomidora W doświadczeniu polowym przeprowadzonym w latach 2004-2006 oceniono możliwość zastosowania żywych ściółek w uprawie pomidora odmiany Delfine F1. Jako żywe ściółki wykorzystano koniczynę białą, seradelę, życicę trwałą i nagietek lekarski, które wysiewano na początku i pod koniec kwietnia, w dniu sadzenia rozsady (20.05.) oraz 3 tygodnie po posadzeniu roślin. Na części poletek obsiewanych w kwietniu wzrost roślin stanowiących żywe ściółki był ograniczony przez zastosowanie glifosatu w dawce 1440 g·ha-1 (Roundup 360 SL 4 L·ha-1) lub koszenie. Rośliny pomidora prowadzono na jeden pęd przy palikach. Zbiory owoców wykonywano w okresie od końca lipca do końca września. W próbkach owoców pobranych pod koniec sierpnia oceniono zawartość suchej masy, witaminy C, cukrów ogółem i redukujących. Wyniki przeprowadzonych badań dowiodły, że seradela i życica trwała były mniej konkurencyjne dla pomidora aniżeli koniczyna biała i nagietek lekarski. Obecność żywych ściółek na poletkach spowodowała obniżenie plonu owoców średnio o 21,6%. Niezależnie od rodzaju użytej ściółki, opóźnienie terminu jej siewu do okresu sadzenia pomidora lub 3 tygodni po posadzeniu, podobnie jak ograniczenie jej wzrostu poprzez koszenie roślin przyczyniło się do wzrostu plonu owoców. Nie stwierdzono wpływu żywych ściółek na wartość odżywczą owoców.

Effect of Nitrogen Fertilization on the Yield and Quality of Field-grown Leaf Lettuce for Spring Harvest

Effect of Nitrogen Fertilization on the Yield and Quality of Field-grown Leaf Lettuce for Spring Harvest Two field experiments with leaf lettuce were carried out in 2006-2008. Each of them was set up in a random sub-block design in 3 replications and a two-factorial system. The first factor represented different nitrogen doses that were used to obtain the required N level in the soil prior to planting the seedlings, the levels being: 50, 100 and 150 mg N·dm-3. The second factor incorporated 4 nitrogenous fertilizers which were different in terms of chemical composition, and, more importantly, contained different nitrogen forms for introduction to the soil: ammonium nitrate 34% N-[NH4NO3], calcium nitrate 15.5% N-[Ca(NO3)2xH2O+NH4NO3], ammonium sulphate 20.0% N-[(NH4)2SO4], and ENTEC 26% N-[NH4NO3+(NH4)2SO4+0.8% DMPP]. Two varieties of leaf lettuce were used: Casabella (of the type Lollo Bionda) with green leaves, and Klausia (of the type Lollo Rosa) with red leaves. The best sources of nitrogen for the lettuce plants were the fertilizers ENTEC 26 and ammonium nitrate, which in contrast to calcium nitrate and ammonium sulphate made it possible to obtain significantly higher yields of lettuce. Irrespective of the kind of the nitrogenous fertilizer used, increasing the concentration of nitrogen in the soil from 50 mg N·dm-3 to 100 mg N·dm-3 resulted in a significant increase in the marketable yield of lettuce. At 150 mg N·dm-3 this yield remained at a level similar to that at 100 mg N·dm-3. The lettuce fertilized with ammonium sulphate was marked by the lowest mean nitrate content in the leaves before harvest. The use of gradually higher doses of nitrogen resulted in a reduced dry weight content and lower levels of total and reducing sugars in lettuce leaves. With respect to yield size and quality, the recommended concentration of nitrogen in the soil for leaf lettuce should not exceed 100 mg N·dm-3. Wpływ Nawożenia Azotem na Plonowanie i Jakość Sałaty Liściowej w Uprawie Polowej na Zbiór Wiosenny Dwa doświadczenia polowe z sałatą liściową przeprowadzono w latach 2006-2008. Każde z nich zostało założone metodą losowanych podbloków w 3 powtórzeniach w układzie dwuczynnikowym. Pierwszy czynnik stanowiły zróżnicowane dawki azotu zapewniające uzyskanie poziomu zasobność gleby przed sadzeniem rozsady, na poziomie: 50, 100 i 150 mg N·dm-3. Czynnik drugi obejmował 4 następujące nawozy azotowe różniące się składem chemicznym, a przede wszystkim formą azotu, wprowadzaną do gleby: saletra amonowa 34% N-[NH4NO3], saletra wapniowa 15,5% N-[Ca(NO3)2xH2O+NH4NO3], siarczan amonu 20,0% N-[(NH4)2SO4], ENTEC 26% N-[NH4NO3+(NH4)2SO4+0,8% DNPP]. W badaniach wykorzystano dwie odmiany sałaty liściowej: o zielonych liściach - Casabella (typ Lollo Bionda), oraz o czerwonych liściach - Klausia (typ Lollo Rosa). Najlepszymi źródłami azotu dla sałaty były nawozy ENTEC 26 i saletra amonowa, które w porównaniu z saletrą wapniową i siarczanem amonu zapewniły uzyskanie istotnie wyższych plonów tej rośliny. Niezależnie od rodzaju zastosowanego nawozu azotowego zwiększenie koncentracji tego składnika w glebie z 50 mg N·dm-3 do 100 mg N·dm-3 spowodowało istotny wzrostu plonu handlowego sałaty. Przy zawartości 150 mg N·dm-3 plon ten utrzymywał się na podobnym poziomie jak przy 100 mg N·dm-3. Sałata nawożona siarczanem amonu odznaczała się najniższą średnią zawartością azotanów w liściach przed zbiorem. Stosowanie wzrastających dawek azotu powodowało obniżenie zawartości suchej masy oraz cukrów ogółem i redukujących w liściach sałaty. Mając na uwadze wysokość i jakość plonu zalecana koncentracja azotu w glebie dla sałaty liściowej nie powinna przekraczać 100 mg N·dm-3.

The effects of flat covers on overwintering and nutritional value of leeks.

The Effects of Flat Covers on Overwintering and Nutritional Value of Leeks In a field study conducted in 2003-2005 leek cv. Kenton F1 planted in June was harvested in November or after overwintering in a field conditions. During the winter season plants were covered by perforated clear polyethylene film (PE) with 50 holes per 1 m2 or non-woven polypropylene agrotextile (30 g·m-2), which were removed just before the Ist and IInd term of harvest conducted at the end of March or April. The application of both tested covers considerably increased the winter hardiness of plants in comparison to non covered control. They provided the similar protection against frost damage in early spring harvest, while for delayed one to the end of April, more beneficial cover was found to be agrotextile material. Plants harvested in spring season contained lower amounts of dry matter, total sugar and vitamin C, and higher level of reducing sugar and nitrates. During the IInd term of spring harvest there was observed a decrease of dry matter and vitamin C and some increment of nitrates content in leeks in comparison to that conducted at the end of March. Wpływ Płaskich Osłon Na Zimotrwałość Roślin I Wartość Odżywczą Pora W doświadczeniu polowym, przeprowadzonym w latach 2003-2005, por odmiany Kenton F1 sadzony w czerwcu, zbierany był w listopadzie, lub po przezimowaniu na polu pod okryciem z folii perforowanej o 50 otworach na 1 m2, bądź włókniny (30 g·m-2), które zdejmowano znad roślin pod koniec marca lub pod koniec kwietnia. Obydwie osłony zapewniły znacznie lepsze przezimowanie roślin w stosunku do nie okrytej kontroli. Przy zbiorze pod koniec marca plon roślin uprawianych pod osłonami nie różnił się istotnie, natomiast przy zbiorze opóźnionym był on wyższy pod włókniną. Rośliny zbierane na wiosnę posiadały mniejszą zawartość suchej masy, cukrów ogółem i witaminy C, większą natomiast - cukrów redukujących i azotanów. Opóźnienie terminu zbioru na wiosnę przyczyniło się do obniżenia zawartości suchej masy i witaminy C oraz wzrostu poziomu azotanów w roślinach.

Yielding and nutritional value of Japanese bunching onion in relation to the date of planting and type of flat cover

ABSTRACT During a three-year field experiment, the possibilities of cultivating the ‘Performer’ cultivar of Japanese bunching onion for early harvest bunching were assessed through the use of autumn and spring planting terms. The seedlings, produced in multi-pots, were planted in the open field on 8-10 September, 9-10 October and 6-12 April, and covered with a perforated foil and agrotextile in mid-November or directly following the spring planting. The covers were removed at the end of April, and the harvest of Japanese bunching onion was conducted at the end of May. The percentage of plants that survived the winter, how many produced flowering stems and the height of the total and marketable yield of plants with a pseudostem diameter >10 mm were determined. We evaluated the content of selected components with a nutritional value in samples of edible plant parts. The results of the study showed that it is possible to obtain a high yield of plants harvested for bunches following an early spring term seedling planting. The majority of plants planted in the autumn froze during the winter, while those that were overwintered produced flower stems, especially if planted in September. The application of flat covers increased the percentage of plants that survived the winter, though in spite of this fact, the obtained marketable yield of Japanese bunching onion planted in the autumn was very low. Plants from the spring planting were characterised by a lower content of dry matter, chlorophyll a+b and volatile oils, while their content of K, Ca and Mg showed enhanced levels. Covering plants with a perforated foil positively influenced the content of total sugars and volatile oils, while negatively influencing the amounts of vitamin C, potassium and calcium as compared to those cultivated without covers.

Efficiency of Entec 26 - A New Concept Nitrogen Fertilizer in White Head Cabbage Production

Efficiency of Entec 26 - A New Concept Nitrogen Fertilizer in White Head Cabbage Production In field experiment conducted in 2005-2007 there was evaluated the suitability of Entec 26 - a new concept nitrogen fertilizer containing DMPP nitrification inhibitor (3,4-dimethylpyrazole phosphate) and ammonium nitrate as a source of this nutrient for white cabbage. Ammonium nitrate was supplied in split doses of 75 (1/2 + 1/2), 150 (1/2 + 1/2), 225 (1/3 + 1/3 + 1/3) and 300 (1/4 + 1/4 + 1/2) kg N per hectar, as preplant and one or two top dressings. Entec 26 was used in the same amounts and terms of application as ammonium nitrate or in one preplant dose. Results of the study showed that Entec 26 was a better source of nitrogen than ammonium nitrate, providing higher yield of marketable heads and lower nitrate contents in plants at harvest. Plants supplied with a single preplant dose of N produced similar marketable yield with lower nitrates accumulation in comparison to split application of the fertilizer. Irrespective of nitrogen form, enhancement of its dose from 75 kg·ha-1 to 300 kg·ha-1 resulted in the decrease of sugars and vitamin C contents, while the increment of total N and nitrates level in cabbage heads. Skuteczność Nawozu Entec 26 W Uprawie Kapusty Głowiastej Białej W doświadczeniu polowym przeprowadzonym w latach 2005-2007 oceniano przydatność Entecu 26 - nawozu azotowego nowej generacji zawierającego DMPP (fosforan 3,4-dwumetylo pirazolowy) jako inhibitor nitryfikacji oraz saletry amonowej do nawożenia kapusty głowiastej białej. Saletrę amonową stosowano w dawkach 75 (1/2 + 1/2), 150 (1/2 + 1/2), 225 (1/3 + 1/3 + 1/3) i 300 (1/4 + 1/4 + 1/2) kg N·ha-1, wysiewanych częściowo przedwegetacyjnie i w jednej bądź dwóch dawkach pogłównych. Entec 26 stosowany był w tych samych dawkach i terminach jak saletra amonowa, a ponadto jako jednorazowe nawożenie na krótko przed sadzeniem rozsady. Uzyskane w badaniach wyniki wskazują, że Entec 26 był lepszym źródłem azotu dla kapusty aniżeli saletra amonowa, zapewniając uzyskanie wyższego plonu główek zawierających mniejsze ilości azotanów. Plon roślin nawożonych dawką jednorazową azotu był zbliżony jak w obiekcie z nawożeniem dzielonym, charakteryzował się jednak mniejszą akumulacją azotanów. Niezależnie od formy nawozu azotowego, zwiększenie jego dawki z 75 kg·ha-1 do 300 kg·ha-1 spowodowało obniżenie zawartości cukrów i witaminy C, a jednocześnie wzrost zawartości N ogółem i azotanów w główkach kapusty.

Source of nitrogen affects the yield and quality of spinach cultivars grown for autumn harvest

Spinach can be grown for early harvest in the spring mainly for fresh market supply or for autumn harvest, used on a large scale for processing. The experiment was carried out in 2007–2009, and its aim was the determination of the effect of different nitrogen fertilizers (ammonium nitrate, calcium nitrate, ammonium sulfate, and Entec-26) on yielding and nutritional value of seven spinach cultivars (Greta F1, Industra, Markiza F1, Matador, Olbrzym Zimowy, Rembrandt F1, and Spokane F1), cultivated in foil tunnel for autumn harvest. The obtained data indicated that the highest marketable yield was provided by application of Entec-26 fertilizer. Similar yielding was also recorded for plants fertilized with ammonium or calcium nitrate, whereas significantly lower one resulted from fertilization with ammonium sulfate. Olbrzym Zimowy appeared to be the best – yielding cultivar, although Spokane F1 and Rembrandt F1 gave the results at comparative level. The application of ammonium sulfate and calcium nitrate contributed the least to the accumulation of nitrates in spinach leaves, whereas comparison of cultivars revealed the lowest nitrates accumulation in Matador. Furthermore, this cultivar also contained the highest amount of vitamin C, which was particularly apparent when Entec-26 fertilization was applied. The use of Entec-26 was associated with the highest accumulation of potassium and the lowest content of magnesium. The highest levels of potassium were found in Industra, magnesium – in Olbrzym Zimowy, and Greta F1 featured the highest content of calcium. Ammonium sulfate, assuring the best quality of the crop expressed by a high content of vitamin C and lower nitrates accumulation than other sources of nitrogen, can be recommended for the use in practice.

The influence of seedlings age and pots size on growth and yielding of Chinese cabbage in spring and autumn cultivation.

The Influence of Seedlings Age and Pots Size on Growth and Yielding of Chinese Cabbage in Spring and Autumn Cultivation Two parallel experiments in two factorial design using the method of random sub-blocks in four replications were conducted in 2002-2004 at the Experimental Station of the Horticulture Department of University of Environmental and Life Sciences in Wrocław. The effect of seedlings age (3, 4, 5-weekly) and diameter of pots (25, 32, 44, 55 mm) on the yield of Chinese cabbage cultivar Optiko grown in spring and autumn was evaluated. The highest marketable yield in spring and autumn during the harvest from all objects at the same time was obtained from 5-weekly seedlings grown in pots with a diameter of 55 mm. The use of younger seedlings from pots with smaller diameters was decreased the yielding of cabbage and influenced on forming the smaller heads. Spring cultivation period in comparison to autumn was allowed to obtain a higher marketable yield of Chinese cabbage with a smaller share of not fully grown head cabbage in total yield but a greater share of decay head. Wpływ Wieku Rozsady i Wielkości Doniczek na Wzrost i Plonowanie Kapusty Pekińskiej w Uprawie Wiosennej i Jesiennej W latach 2002-2004 w Stacji Badawczo-Dydaktycznej Katedry Ogrodnictwa Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu przeprowadzono równolegle dwa doświadczenia dwuczynnikowe, założone metodą losowanych podbloków, w czterech powtórzeniach. Oceniano wpływ wieku rozsady (3,4,5-tygodniowej) oraz średnicy doniczek (25, 32, 44, 55 mm) na plonowanie kapusty pekińskiej odmiany Optiko uprawianej w okresie wiosennym i jesiennym. Najwyższy plon handlowy w okresie wiosennym i jesiennym, w warunkach zbioru wszystkich obiektów w tym samym terminie, dała kapusta pekińska uprawiana z rozsady 5-tygodniowej produkowana w doniczkach o średnicy 55 mm. Wykorzystanie młodszej rozsady z doniczek o mniejszych średnicach pogarszało plonowanie kapusty i wpływało na tworzenie mniejszych główek. Wiosenny termin uprawy w porównaniu do jesiennego pozwolił uzyskać wyższy plon handlowy kapusty pekińskiej o mniejszym udziale w plonie całkowitym główek niewyrośniętych, ale większym udziale główek chorych.